Basınçlı Kaplar

Basınçlı Gaz Tüpleri Hakkında Genel Bilgiler ve Tanımlar Bölümünde, basınçlı gazların kullanım alanlarına, sanayide sıkça kullanılan gazların faz durumlarına ve kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılmasına ve tüplerle birlikte kullanılan ekipmanlara ilişkin tanımlamalara yer verilmiştir. Basınçlı gazlar ve basınçlı kaplar periyodik kontrolleri yılda bir yapılmalıdır.

Basınçlı Gazların Kullanım Alanları

Basınçlı gaz tüpleri aşağıda belirtilen alanlarda yaygın olarak kullanılırlar.

• Kimyasal işlemler,
• Lehimleme, kaynak ve alevle kesme işlemleri (ısıl işlemler),
• Solunum sağlama uygulamaları (ör: dalgıçlıkta, acil yardım kurtarma hizmetlerinde),
• Tıbbi ve laboratuar işlemleri,
• Araç yakıt sistemleri (ör: forkliftlerde),
• Yangın söndürme faaliyetleri,
• Isınma ve mutfak işleri,
• Su arıtımı vb.

Basınçlı Gazlar ile İlgili Temel Tanımlar

Basınçlı madde, 21^oC sıcaklık ve 30N/cm²’yi aşan basınçta tutulan alev almaz maddeyi veya karışımı veya 21°C sıcaklıkta ve 10N/cm² veya daha yüksek basınçta gaz halinde bulunan parlayıcı veya toksik maddeyi ifade eder. Basınçlı gazların çoğu 1.380-1.820 N/cm² basınçta bulunurken, bu değer bazı gazlarda 4.140 N/cm²’ye kadar çıkabilmektedir.

Faz Durumuna Göre Basınçlı Kaplar

Türk Standartları Enstitüsü tarafından oksijen, argon, azot, helyum, hidrojen vb. sınaî gazlar ile tıbbi amaçlı gazların üretimini, Basınçlı Kaplar dolumunu ve satışını yapan işyerleri için hazırlanan İş Yerleri – Basınçlı Kapların Dolumunu Yapan İşyerlerine Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi Verilmesine Esas Kriter’de basınçlı Kaplar faz durumuna göre sürekli gazlar, sıvılaşan gazlar ve çözünmüş gazlar olarak 3’e ayrılmıştır.

Sürekli Gazlar: Dolum basınç ve sıcaklıklarında sıvılaşmayan gazlardır (Ör: Oksijen, Azot, Argon, Hidrojen).

Sıvılaşan Gazlar: Dolum basınç ve sıcaklıklarında sıvılaşan gazlardır (Ör: Karbondioksit, Protoksit D’Azot, Propan).

Çözünmüş Gazlar: Tüp içerisinde yer alan gözenekli poroz maddeye emdirilmiş çözücü içerisinde çözünen gazlardır (Ör: Asetilen).

Kimyasal Özelliklerine Göre Gazlar

Basınçlı gaz tüpleri ile çalışmalarda dikkat edilecek hususlara geçmeden önce gazların kimyasal ve tehlikelilik özelliklerinin bilinmesi gerekir. Bu kapsamda gazları, aşındırıcı, parlayıcı, inert, oksitleyici, kriyojenik ve toksik veya zehirli gazlar olmak üzere 6 grupta sınıflandırmak mümkündür.

Aşındırıcı Gazlar

Kimyasal özellikleri nedeniyle canlı dokuda gözle görünür bir tahribata veya kalıcı bozulmalara yol açan gazlar aşındırıcı gazlar olarak adlandırılır. Amonyak ve klor bu aşındırıcı gazlara örnek olarak verilebilir.

Aşındırıcı gazlar tek başlarına veya su ile birlikte temas ettikleri malzeme ve/veya yüzeylerde aşınmalara neden olurlar. Bu gazlar tepkimeye girebilir, toksik, parlayıcı ve/veya oksitleyici olabilirler. Aşındırıcı gazların birçoğu uzun zaman periyotlarında düşük konsantrasyonlarda tehlikelidir.

Parlayıcı (Yanıcı) Gazlar

Atmosferik sıcaklık ve basınçta hava ile etkileşimi, hacim olarak %13 veya daha az parlayıcı karışım oluşturan veya asgari parlama sınırı dikkate alınmaksızın havada hacim olarak %12 veya daha fazla parlama alanına sahip gazlar parlayıcı gazlar sınıfında yer alır. Parlayıcı gazlar, yüksek basınçlı, toksik, tepkimeye girebilen ve havadaki oksijeni tüketici olabilirler. Sıcaklık, basınç veya oksijen konsantrasyonundaki değişiklikler, parlama alanının büyüklüğünde önemli ölçüde değişikliğe sebep olabilir. Asetilen, amonyak, arsin, karbonmonoksit, etan, hidrojen, metan, propan ve silan parlayıcı gazlara örnek olarak verilebilir.

İnert Gazlar

Normal sıcaklık ve basınçta diğer maddelerle tepkimeye giremeyen gazlar inert gazlar olarak adlandırılır. Renksiz ve kokusuz olan bu gazlar parlayıcı ve toksik değildirler. Bu sınıftaki gazların en belirgin tehlikeleri yüksek basınçtır. İnert gazlar, genellikle 13,8 MPa (2.000 psi) değerinin üzerinde basınçlarda depolanır. Bununla beraber, kapalı alanlarda yaşam için gerekli olan oksijen miktarını ortamdan uzaklaştırabilirler. Helyum, argon, xenon ve neon inert gazlara örnek olarak verilebilir.

Oksitleyici (Yakıcı) Gazlar

Tek başlarına tutuşmayan ancak tutuşmaya yardımcı olan gazlar oksitleyici gazlar sınıfında yer alır. Oksitleyici gazlar yüksek basınçlı, toksik ve tepkimeye girebilen özellikte olabilir ve oksijenin kendisi hariç havadaki solunabilir oksijeni ortamdan uzaklaştırabilirler. Sıkıştırılmış hava, klor, azot oksit ve oksijen oksitleyici gazlara örnek olarak verilebilir.

Kriyojenik Gazlar

Atmosferik sıcaklıkta -90°C’nin altında kaynama noktasına sahip gazlar, bu sınıfta yer almaktadır. Son derece soğukturlar, buz yanığına ve daha ciddi olarak doku ölümüne sebep olabilirler. Kriyojenik gazlar, parlayıcı veya oksitleyici olabilirler. Kriyojenik sıvılar ancak yüksek basınç altında oluşturulabilirler. Kriyojenik sıcaklıklarda, ekipman bileşenleri gevrek ve kırılgan bir hal alabilir. Azot, nitrojen, oksijen ve argon kriyojenik gazlara önek olarak verilebilir.

Toksik veya Zehirli Gazlar

İnsanlar üzerinde ölümcül veya başka zararlı etkileri olabilecek gazlar toksik veya zehirli gazlar olarak adlandırılır. Bu gazlar, yüksek basınçlı, tepkimeye girebilen, parlayıcı veya zehirliliğine ek olarak oksitleyici olabilir. Zehirlilik derecesi ve etkileri gaza göre değişmekle beraber belirli miktarlarda solunduklarında ölümcül olabilirler. Arsin, karbonmonoksit, klor ve azot oksit bu gazlara örnek olarak verilebilir.