Günlük yaşamımıza girmiş olan sentetik deterjanlardan bahsetmeden önce çok önemli bir deterjan olan sabunu göz önüne alalım. Sabun bilindiği gibi uzun zincirli organik yağ asitlerinin Na ve K tuzlarıdır. Sabun ağır metallere ve asitlere karşı stabil değildir. Asitler ve suyun sertliğini oluşturan Ca (Kalsiyum) ve Mg (Magnezyum) gibi iyonlar sabunla reaksiyona girerek deterjan özelliğini bozarlar.
Deterjanlar; petrol türevlerin den elde edilen, temizleme arıtma özelliği bulunan toz, sıvı veya krem durumunda bulunan kimyasal madde, arıtıcı dır.
Suda mevcut oksijenin kendi oksidasyonları için sarf edilmesiyle sürekli canlıların dengelerin bozulması ve deterjandaki katkı maddelerin, özellikle fosfatların ötrofikasyon (Çeşitli sebeple besin maddelerinin büyük oranda çoğalması sonucu bitki sayısında meydana gelen artıcıdır) problemine yol açmaları deterjanların kullanımlarının artmasıyla ortaya çıkan başlıca sorundur.
A- Artık su arıtma tesislerinde
B- Nehirlerde
C- Yeraltı sularında.
Bu alanlarda yapılan çalışmaların çoğunun biyolojik bozulma meydana gelir. Deterjanların insan sağlığına ve çevre sularına etkileri Deterjanların yapısında yüzey aktif maddelerinin dışında; Temizleme özelliğini arttırıcı: alkalihidroksitler polifosfatlar, silikatlar.
Çözünürlüğü arttırmak amacıyla: Alkoller-Glikoller ve glikoetherler.
Ağır metalleri ayırmada kullanılan: Etilen diamin tetraasetik asit
Beyazlık ve parlaklık vermek amacıyla: Optik beyazlatıcılar
Türkiye’de Deterjan Üretimi
Ülkemiz koşullarında bugün için deterjan üretim ve tüketimini kısıtlaması yoktur.
- Yüzey aktif maddelerinin biyolojik parçalanma olanağı olanlar sırasında seçilmesi
- Katkı maddesi olarak kullanılan fosfatların oranının minimuma indirilmesi
- Artık suların kesinlikle arıtma tesislerden geçmesi
- İçme ve kullanma sularının periyodik kontrollerinin yapılmasının sağlanması
- Ülke gerçeklerine göre sağlık zararlarının önlenmesini amaçlayan standartların hazırlanması gerekmektedir.
Deterjanların Çevre Sularına Etkileri
Deterjanların su ortamında uzun süre parçalanmadan kalabilmesi, ayrıca dolgu maddesi olarak kullanılan kompleks fosfatların orta fosfatlara dönüşümünün çok kolay olması, yüzeysel sularda zararlı etkiler yapabileceği gibi içme suyu temin edilen su kaynaklarına karışıp içme suyu arıtma tesislerinde bazı problemlere sebep olabilmektedir. Atık su arıtma tesislerinde meydana getirdiği başlıca problemlerden biridir.
Deterjanların Zararları
- Deterjanların çoğunda çok miktarda fosfat ve klor vardır. Bunların yutulması ve solunması zararlıdır. Bu yüzden deterjanlarla yıkanan bulaşıklar iyice durulanmalıdır.
- Bulaşık yıkarken buharlaşan klorun etkisiyle gözlerde yanma solumada zorluk baş ağrısı gibi etkiler yapabiliyor. Bu deterjan maddeleri kanalizasyona karışıp trihalometani (dezenfeksiyon yan ürünü maddesi) oluşturuyor, ayrıca kanalizasyonlardaki yararlı bakterilerin ölmesine sebep oluyor.
- Deterjan herkese ayni etkiyi yapmıyor, esmer insanlarda hastalığa yakalanma riski daha fazladır. Yine kadınlarda erkeklere oranla hastalığı yakalanma riski daha fazladır.
- Kokulu deterjanlar (tuz ruhu, kezzap, çamaşır suyu) akciğer hastalıklarına ve bağırsak kanserine yol açmaktadır.
- Fosfat mavi yeşil alglerin temel sebebidir. Denizlerde, akarsularda ve göllerde en belirgin kirlenme sebebi mavi yeşil alglerin sayısındaki artışıdır. İzmir Körfezi, Köyceğiz Körfezi fosfat kaynaklı kirlenmenin ve ötrofikasyonun (biriken kirlilik) örnekleridir.
- Cam temizleyiciler çoğunda sadece su amonyak ve boya (mavi) vardır. Bunlardan amonyak içerenler tahriş edici yayar. Solunması ve göze gelmesi zararlıdır.