İyonlaştırıcı Özellikte Olmayan (Nonionizing) Elektromanyetik Alanlar
İyonlaştırıcı özellikte olmayan EM alanlar basit bir anlatımla atomik bağları kırmak için yeterli enerjiye sahip olmayan dalgaları ifade etmektedir. Spektrumda yer olarak 1 Hz’den başlayıp yaklaşık olarak 1000 Hz’e kadar uzanan ve kızılötesi, Radyo frekansları, mikrodalgaları ve düşük düzeyde frekansların yer aldığı kategorileri içeren bölümdür. Bu bölümde bulunan alanlar atomun yapını parçalayacak güce sahip değillerdir ama maruziyet kaynağına yakınlık, kaynağın gücü, maruz kalınan süresi vb. faktörlere bağlı olarak EM alanda kalan canlıda belirli bir akımın indüklenmesine sebep olup ısıl etkiler ortaya çıkarabilmektedir. Elektromanyetik alanlara kısa sürelerle ve yüksek dozlarda maruz kalındığında bazı olumsuz etkileri olduğu ispatlanmıştır yalnız düşük dozlarda ve uzun süreli maruziyetlerde herhangi bir etkisi olduğuna dair yapılan çalışmalar sonucunda çok net bir sonuç elde edilmemiştir. Canlıların elektromanyetik dalgalara düşük dozlarda olsa bile uzun sürelerde maruz kalındığında, kanser veya Alzheimer gibi ciddi hastalıklara yakalanma ihtimallerinin arttığına dair ciddi kuşkular bulunmaktadır.
İyonlaştırıcı EM Alanların Etkileri (Ionizing -Radyasyon)
Bu etkiler sonucunda saç dökülmesi, solunum sistemi hastalıkları, mide ve bağırsak sistemi kanamaları, kemik iliği supresyonuna bağlı kanamalar ve kansızlık görülebilir. Canlıların belirli dozlarda radyasyona maruz kalındığında meydana gelebilecek etkiler örneklenmiştir.
İyonlaştırıcı elektromanyetik alanlar doğrudan DNA ve proteinler gibi biyolojik olarak önemli moleküller ile etkileşime girer. İyonlaştırıcı elektromanyetik alan sonucunda ortaya çıkan radyasyon vücudumuzdaki bazı kimyasallarla da dolaylı olarak; etkileşime girerek serbest radikaller oluşturmak suretiyle önemli biyolojik moleküllere zarar verebilir. DNA üzerinde etkisi kanser riskini artırır. Eğer kromozomlarda hasar meydana gelecek olursa ortaya çıkan mutasyonun gelecek nesillere aktarılma riski ortaya çıkar. Radyasyon gövdede geçtikleri yerlerde hücre yapısını değiştirerek hasar oluşturur. Elektromanyetik zararları DNA’ da oluşan hasar genlerde kırılmalara, çaprazlaşmalara, kopmalara dolayısıyla mutasyonlara yol açar. Bu durumda gelişme bozuklukları ve kanserleşme görülebilir.
Elektromanyetik alanların olumsuz ısıl etkileri belirli doku gruplarında yüksek güçte ortaya çıkmaktadır. Örnek Yüksek frekansta elektromanyetik alan maruziyeti söz konusu olduğunda maruz kalanlarda baş dönmesi, mide bulanması, dalgınlık, uykusuzluk, yorgunluk, dikkat dağınıklığı ve unutkanlık gibi olumsuz durumlar kısa sürede kendisini göstermektedir. Düşük düzeyde elektromanyetik alanlara maruz kalanlar kanser, kısırlık, Alzheimer gibi çok daha ciddi sorunları uzun vadelerde yaşamaktadır. Bu durum elektromanyetik dalgaların olumsuz etkilerinin içinde ısıl olmayanlarının daha çok ön plana çıkmasına sebep olmuştur.
Özellikle elektrikçiler, kablo döşeme işçileri, yüksek gerilim hatlarında çalışan işçiler, öğütme, ezme makinası gibi yüksek güç tüketen makine operatörleri vb. meslek dallarında çalışan işçilerde Elektromanyetik alan maruziyeti kaynaklı rahatsızlıklar daha sık görülmektedir. Çalışmamızın daha önceki bölümünde değindiğimiz gibi EM alan maruziyetinin hücrenin hayati işlevleri olan membran fonksiyonlarında, hücresel iletimlerde ve metabolizmada önemli değişikliklere neden olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, DNA kırıkları ve kromozomlarda görülen anormalliklere, beyin nöronlarının ölümünü de kapsayan çeşitli hücre ölümlerine, serbest radikal oluşumunda artışa, hücresel strese ve zamansız yaşlanmaya, hafıza kaybı, öğrenme güçlüğü gibi beyin fonksiyonlarında değişikliğe, kadınlarda üreme sağlığı bozukluklarına, halsizlik ve baş ağrısına, uyku bozukluklarına, nörolojik dejenerasyonlara, melatonin salgılanmasında azalmaya ve kansere neden olduğu olabileceği saptanmıştır. Çalışanların EM alanların muhtemel sağlık etkilerinden korunması için çeşitli önlemler alınmalıdır.
İşyeri ve Çevresinde Maruziyet kaynağı Olabilecek Muhtemel Elektromanyetik Alanların Tespiti
Elektromanyetik alan maruziyeti ölçümleri kapsamında çalışma yerleri elektromanyetik ölçüm değerleri yüksek çıkan noktalardan mümkün olduğu kadar güvenli mesafede seçilmelidir. EM alan kaynaklarının etrafı ekranlama, kalkanlama vb. yöntemler ile kısmen de olsa sınırlanabilir ama belirli periyotlar ile elektromanyetik alan ölçümü yapılmalı ve riskli bölgeler kontrol altında tutulmalıdır. Ekranlama, kalkanlama vb. materyallerin topraklaması uygun şekilde yapılmalı ve herhangi bir kazaya mahal vermeyecek şekilde yapılmış olduğundan emin olunmalıdır. Yeni teknoloji, cihaz veya üretim yöntemi kullanıldığında EM alan maruziyetinin durumu tekrar hesaplanmalı veya ölçülmelidir.
Dalga ve Frekanslar
Elektromanyetik dalgalar görülememesi, kokusunun olmaması duyu organlarıyla algılanamaması buna karşın son derece yaygın çevresel bir maruziyet kaynağı olması bu EM dalgalar ortaya çıkabilecek risklerin tespitini zorlaştırmaktadır. Çalışanları EM alanlardan korumak için ilk adım mesleki risklerin ve maruziyetin değerlendirilmesi, maruziyeti tanımlayan ölçüm verilerinin toplanması olmalıdır. Birçok durumda limit değerlere göre maruziyeti en iyi tanımlamanın yolu uygun cihazları kullanarak ölçüm yapmaktır. Bazı durumlarda ise doğrudan indüklenen akımı ölçmek yeterli olabilmektedir. Çalışma ortamındaki en pratik yaklaşım ortamdaki elektrik ve manyetik alan şiddetini ölçmektir. İşyerlerinde EM alanların olumsuz etkilerinden çalışanları korumak için öncelikle işyerlerinin; eklentilerinin ve özellikle çalışma mahallerinin EM alan maruziyet seviyeleri belirlenmelidir.
İşyerlerinde yapılan işte, üretim sürecinde veya yönteminde çok farklı frekanslarda; EM alan üreten araç, gereç, ekipman veya sistemlerin bulunduğu göz önünde bulundurulursa, çalışanların maruz kaldığı tehlike daha rahat idrak edilebilir. Yapılacak çalışmalarda öncelikle ulusal ve uluslararası sınır değerleri göz önünde bulundurulmalı. İşyerinin EM alan seviyesi bu sınır değerlerinin altına düşürmek için genel olarak mühendislik ve idari kontroller; eğitim ve bilgi verilmesi, toplu ve kişisel koruma önlemler, tıbbi gözlemler vb. gerekli önlemler alınmalıdır.
EM alan maruziyetine yönelik yapılan ölçümler kapsamında çalışma yerleri ölçüm değerleri yüksek çıkan noktalardan mümkün olduğu kadar güvenli mesafede seçilmelidir. EM alan kaynaklarının etrafı ekranlama, kalkanlama vb. yöntemler ile kısmen de olsa sınırlanabilir; ama belirli periyotlar ile ölçümler yapılmalı ve riskli bölgeler kontrol altında tutulmalıdır. Ekranlama, kalkanlama vb. materyallerin topraklaması uygun şekilde yapılmalı ve herhangi bir kazaya mahal vermeyecek şekilde yapılmış olduğundan emin olunmalıdır. Yeni teknoloji, cihaz veya üretim yöntemi kullanıldığında EM alan maruziyetinin durumu tekrar hesaplanmalı veya ölçülmelidir.