Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma; Anayasanın 61. maddesinin ikinci fıkrasında “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır” hükmüne yer verilmiştir. Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler başlığı altında düzenlenen bu maddede devlete sosyal güvenlik hakkının sağlanması noktasında özel bir yükümlülük öngörülürken esasen engellilerin çalışma hakkının korunması ve sağlanması da kuşkusuz sosyal devletin görevleri arasındadır.
Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu Yönetmeliği
Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma yaşamına katılımlarının sağlanması için dünyada kabul edilen yöntemlerden biri işverenler için çalıştırma zorunluluklarının öngörülmesidir. İş Kanunu’nun 30. maddesine göre işverenler, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde %3 engelli çalıştırmak zorundadır. Kamu işyerlerinde ise %4 engelli çalıştırmak zorundadır. %2 eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.
Nitekim 01.07.2005 tarih ve 5378 sayılı “Engelliler Hakkında Kanunda Kanun’un amacı; engelliliğin önlenmesi, engellilerin sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunlarının çözümü ile her bakımdan gelişmelerini; önlerindeki engelleri kaldırmayı sağlayacak tedbirleri alarak topluma katılımlarını sağlamak olarak belirtilmiştir. 14. maddede istihdam başlığı altında ayrımcılık yasağı, işyerlerinin düzenlenmesi gibi birtakım hükümlere yer verilmiştir.
İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri kural olarak Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar. Bu kapsamda çalıştırılacak işçilerin nitelikleri, hangi işlerde çalıştırılabilecekleri, bunların işyerlerinde genel hükümler dışında bağlı olacakları özel çalışma ile mesleğe yöneltilmeleri, mesleki yönden işverence nasıl işe alınacakları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikte düzenlenir.
Görüldüğü gibi özel sektör işverenleri için sadece engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü getirilmiştir. Kamu işverenleri bakımından hem engelli hem de eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğü öngörülmüş ve eski hükümlülerin çalışma yaşamına katılımlarının sağlanması amaçlanmıştır.
İşverenleri engelli çalıştırmada teşvik amacıyla Kanunda özel hüküm getirilmiştir. Buna göre, özel sektör işverenlerince bu madde kapsamında çalıştırılan engelli sigortalılar ile korumalı işyerlerinde çalıştırılan engellilerin prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sosyal güvenlik primine ait işveren hisselerinin tamamı, kontenjan fazlası engelli çalıştıran veya yükümlü olmadıkları halde engelli çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her engellinin prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin %50 si hazinece karşılanır.
Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma ile ilgili İdari Para Cezası
Engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğüne uymayan işveren için Kanun’da idari para cezasının uygulanması öngörülmüştür. Tahsil edilecek idari para cezaları, engellilerin ve eski hükümlülerin mesleki eğitim ve mesleki rehabilitasyonu; kendi işini kurmaları, engellinin iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri ve bu gibi projelerde kullanılır. Engelliler Hakkında Kanun’da “Engellilik durumları sebebiyle işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan engellilerin istihdamı öncelikle korumalı işyerleri aracılığıyla sağlanır” hükmüne yer verilmiş ve konuya ilişkin olarak 26.11.2013 tarihli “Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik” çıkarılmıştır.