Gürültü ve Ses Nedir?
Gürültüyü kısaca “istenmeyen ses”, ses ise maddenin birbiri ardına sıkışma ve gevşemelerinden oluşan ve madde ortamında yayılan bir titreşim olayı olarak tanımlayabiliriz. Hava yolu ile kulağa ulaşan belirli frekanslardaki titreşim enerjisi, dış, orta ve iç kulak yollarını geçerek işitme siniri ile ulaştığı beyinde ses duyusu olarak yorumlanır. Düzey, titreşim frekansı ve devam etme süresi, gürültüyü işitme ile ilgili fizyolojik işlevleri açısından nitelendiren faktörlerdir.
Kulağımız, 20-20000 Hz aralığındaki ses titreşimlerini, 20 mPa (mikropaskal) basınç düzeyinden itibaren algılamaya başlayan oldukça duyarlı bir organdır. Ses basıncının ölçülmesinde, birimi desibel (dB) olan sistematik oransal bir skala kullanılır. Bu nedenle ölçülen ses basıncı değerleri aritmetiksel olarak toplanamaz ve çıkartılamaz. Örneğin 90 dB gürültü oluşturan bir makinenin, aynı düzeyde gürültü meydana getiren bir makine ile birlikte çalıştırılması durumunda toplam gürültü düzeyi, 90+90=180 dB değil, sadece 93 desibel’dir. Yine aynı nedenle sağlıklı, genç bir insan kulağının algılayabildiği en düşük ses basıncı olan işitme eşiği (20 mPa) da, ‘0’ (sıfır) desibel’dir.
Gürültü Türleri Nelerdir?
Gürültü çeşitleri veya gürültü tipleri frekans bantlarına, ses düzeyinin zamanla değişmesine, ses alanlarının yapısına bağlıdır.
Zamana Bağımlılık:
- Kararlı Gürültü (Sabit Gürültü): Gürültü seviyesi, ölçüm süresince önemli değişmeler göstermeyen gürültülerdir.
- Kararsız Gürültü: Ölçme süresince, seviyesinde önemli ölçüde değişiklikler olan gürültülerdir.
- Dalgalı Gürültü: Ölçme süresince, seviyesinde sürekli ve önemli ölçüde değişiklikler olan gürültüdür.
- Kesikli Gürültü: Ölçüm süresinde gürültü seviyesi aniden ortam gürültü seviyesine düşen ve ortam gürültü seviyesinden yüksek değerdeki seviyelerde bir saniyeden fazla veya bir saniye sabit olarak devam eden gürültüdür. (Trafik gürültüsü gibi)
- Vurma Gürültüsü (Anlık Gürültü): Her biri bir saniyeden daha az süren bir veya birden fazla vuruşun çıkardığı gürültüdür. (Çekiç gürültüsü gibi).
Frekans Bandı (Spektrum):
- Sürekli Bant Gürültüsü (Beyaz gürültü): Bütün frekans aralıklarına sahip sürekli spektrumlu seslerden oluşmuştur (makine gürültüsü gibi)
- Sürekli dar bant gürültüsü: Böyle seslerde birkaç frekans yoğun olarak yer alır. Dönen daire testlere buna güzel bir örnektir.
Gürültü Nasıl Zarar Verir?
Çok yüksek sese maruz kalmak kıl hücrelerinde geçici olarak düzleşmeye ve geçici sağırlığa neden olur. Bu yüksek ses maruziyetinin uzun süre devam etmesi sonucu, iç kulaktaki kıl hücreleri kalıcı olarak zarar görür bu da kalıcı sağırlığa neden olur. Çok yüksek şiddette silah gibi patlayıcı gibi ani seslere maruz kalmak anında kalıcı işitme kaybına neden olabilir. (Akustik travma) Bazı durumlarda aşırı yüksek ses kulak zarını delebilir.
Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerindeki Olası Etkileri
Psikolojik etkiler
Sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık, tedirginlik, yorgunluk, zihinsel etkilerde yavaşlama, uykusuzluk. Gürültünün konuşma ile olan iletişimi önlemesi, iş verimine ve iş güvenliğine olan etkileri.
Gürültü olarak nitelendirilen istenmeyen sesin insan sağlığına olumsuz etkisi öncelikle fiziksel niteliktedir; Örneğin gürültülü bir işyerinde çalışmaya yeni başlamış kişilerde kalp hızı artışı, solunum hızı artışı, tansiyon yükselmesi, iştahsızlık ve sinir gerginliği gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Yüksek seviyede gürültünün etkisine maruz kalan kişilerde yüksek kan basıncı oluştuğu ve bu durumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmış bulunmaktadır.
Kişisel gürültü maruziyeti ölçümü sonucunda gürültü maruziyet düzeyini aşan gürültünün etkisinde kalan kişiler psikolojik olarak rahatsız, tedirgin ve sinirli olmakta, tedirginlik ve sinirlilik hali gürültünün etkisi kalktıktan bir süre sonra da devam etmektedir. Bu durum aynı zamanda yorgunluk ve zihinsel etkilerde zayıflama gözlenmektedir.
Fizyolojik etkiler
İşitme duyusunda oluşturduğu olumsuz etkiler; işitme duyusunda azalma, kulak ağrısı, mide bulantısı (yüksek basınçlı gürültüye maruziyet sunuk kalma), kas gerilmeleri stres, kan basıncında artış, kalp atışlarının ve kan dolaşımının değişimi olarak örnek gösterilebilir.
Diğer bakımdan gürültü üzerinde durulması gereken bir diğer önemli etken ise kişide oluşturduğu işitme kaybıdır. Sürekli işitme kaybı düzeyleri, gürültülü ortam koşulları ve etkilenme süresine bağlı olarak kişiden kişiye değişebilmektedir. Ancak genel olarak ortalama 10-14 yıl etkilenme sonunda meydana gelmeye başlar. Devamlı işitme kaybı, başlangıçta 3000-7000 hz’ lik tiz sesler civarında oluşur.
Etkileşimin süregelmesi, bu frekans bölgesini, giderek daha alçak frekanslara doğru genişletir ki bu durumda da kişi kendisinde oluşan işitme kaybının pek farkında değildir, ancak süregelen etkilenme ve yaşlanmanın da katkısı ile insan sesinin konuşma frekansları bölgesine 500-1000 hz’e indiğinde, bu kayıpların oluşturmuş olduğu hasar fark edilebilir duruma gelmiş olur.
Gürültünün İşçi Sağlığı Üzerindeki Etkileri
- İşçileri huzursuz eder.
- Dikkatin dağılmasına neden olur.
- Sinirlenme ve heyecanlanma gibi istenmeyen davranış bozuklukları görülür.
- Sözel iletişimi etkiler.
- Uyku düzenini bozar.
- İşitme duyusu ve yollarına zarara yol açar.
- Karakter değişikliğine neden olur.
Gürültünün İşletmelere Olumsuz Etkileri
- Hatalı üretim oranını artırır.
- Verimi azaltır.
- İş kazalarına neden olur.
- Huzursuzluk ortamı yaratır.
- İşletme hakkındaki önyargılar artar.
- Çalışma koşullarına bağlı olarak iş bırakma eylemleri artar ve üretim aksamasına neden olur.
- İşletme yasalar karşısında zor durumda kalır.
- Viziteye çıkan işçi sayısında ve sağlık harcamalarında artış görülür.
- Zaman kayıpları artar.
Bazı eylem ve araçların çıkardığı ses şiddeti
| Eylem | Şiddet | Açıklama |
| Roket Fırlatma | 180 db(A) | Tehlikeli seviye |
| Jet uçakların kalkışı | 140 db(A) | Tehlikeli seviye (Ağrı eşiği) |
| Silah sesi | ||
| Av tüfeği (çifte sesi) | 130 db(A) | Gürültü ağrıya sebep olabilir. Günlük 3.75 dk boyunca bu seviyedeki gürültüye maruz kalma kulağa hasar verebilmektedir. |
| Hava saldırısı sireni | ||
| Hidrolik pres (3 m uzakta) | ||
| Araba kornası | 120 db(A) | Günlük 7.5 dk boyunca bu seviyedeki gürültüye maruz kalma kulağa hasar verebilmektedir. |
| Uçak pervanesi | ||
| Hoperlör kullanılarak
yapılan Rock Müziği
|
110-130 db(A) | Günlük 30 saniye ile 3.75 dk arasındaki zaman süresince bu seviyedeki gürültüye maruz kalma kulağa hasar verebilmektedir. |
| Kum püskürtme makinesi | 110 db(A) | Günlük yarım saat boyunca bu seviyedeki gürültüye maruz kalma kulağa hasar verebilmektedir. |
| Motorlu tekne içi | ||
| Gece Kulübü | ||
| Susturucusuz motosiklet (7m uzakta) | ||
| Helikopter | 105 db(A) | Günlük bir saat boyunca bu seviyedeki gürültüye maruz kalma kulağa hasar verebilmektedir. |
| Jet Kalkışı (500 m uzakta) | 100 db(A)
|
Günlük iki saat boyunca bu seviyedeki gürültüye maruz kalma kulağa hasar verebilmektedir. |
| Tren sireni (30 m uzakta) | ||
| Dizel kamyonlar | ||
| Havalı matkap | ||
| Ağır Kamyon (15m uzakta) | 90 db(A) | Çok rahatsız edici.
Günlük sekiz saat boyunca bu seviyedeki gürültüye maruz kalma kulağa hasar verebilmektedir. |
| Yoğun şehir caddesi | ||
| Geçen motosiklet | ||
| Yüksek bağırma | ||
| Çocuk çığlığı | ||
| Yoğun trafik alanları | 80 db(A) | Rahatsız edici |
| Saat zili | ||
| Yük treni (15 m uzakta) | ||
| Tren kornası (500 m uzakta) | 70 db(A) | Telefon kullanımını kısıtlar |
| Hafif araç trafiği (15 m uzakta) | 60 db(A) | Rahatsızlık |
| Normal konuşma (1 m uzakta) | ||
| Çamaşır kurutucusu | ||
| Gürültülü ofis | ||
| Kuş cıvıltıları (15 m uzakta) | 55 db(A) | |
| Sessiz ofis | 50 db(A) | Dikkat dağınıklığı |
| Buzdolabı | 45 db(A) | Sohbet ve konuşurken, TV ve radyo rahatsızlık |
| Halk kütüphanesi | 40 db(A) | Sessiz ortam |
| Sessiz oda | Sessiz ortam | |
| Fısıltılı Konuşma | 30 db(A) | Sessiz ortam |
| Nefes alma sesi (1 m. uzakta) | 25 db(A) | Sessiz ortam |
İlgili hizmetimiz: Gürültü Ölçümü – Kişisel Gürültü Maruziyeti