İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖLÇÜMLERİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖLÇÜMLERİ NEDİR?
«İşyerin ortamındaki iş sağlığı ve güvenliğini olumsuz etkileyen fiziksel risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını ve bu etmenlere karşı alınması gereken İSG tedbirlerini öğrenmelerini sağlamaktır.»
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖLÇÜMLERİ ZORUNLU MUDUR?
- Çalışanların sağlığını olumsuz etkileyen fiziksel riskleri tanımlar
- FRE’nin ortam ve kişiye yönelik ölçüm metotlarını sıralar
- Ulusal ve uluslararası standartlarda müsaade edilen değerleri belirtir
- Ülkemizde ve dünyada FRE’ne maruziyetin yüksek olduğu iş kollarını karşılaştırır
- FRE’nin işyerinde kontrolü ve işyeri hekiminin bu konudaki görevlerini açıklar
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğini olumsuz etkileyebilecek fiziksel risk etmenleri;
- Gürültü
- Titreşim
- Termal Konfor
- Aydınlatma
- İyonize-noniyonize ışın
- Alçak ve yüksek basınç
İŞYERİ ORTAMINDA FİZİKSEL RİSK ETKENLERİ
- Gürültü Ölçümü
- Titreşim Ölçümü
- Termal Konfor Ölçümü
- Hava Sıcaklığı (Ortam ısısı)
- Havanın Nemi (Bağıl-Mutlak)
- Hava Akımı (Havalandırma)
- Termal Radyasyon (Radyant Isı)
- Aydınlatma Ölçümü
- Radyasyon Ölçümü (İyonize ve Non-iyonize Işınlar)
- Basınç Ölçümü (Alçak ve Yüksek Basınç)
SES ÖLÇÜMÜ ve GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜ NEDİR?
«Maddesel bir ortamda (katı, sıvı, gaz) meydana gelen bir titreşimin, ortam moleküllerini (katı, sıvı, gaz) dalgalandırması (sıkışma-genleşme şeklinde ilerleyen) ve oluşan bu dalgalanmaların maddesel ortamda yayılarak kulağa taşınmasıyla (etkisiyle, çarpmasıyla) oluşan bir duygudur, enerjidir, dalgadır.»
SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
SESİN DALGA BOYU (λ) (cm):
Arka arkaya gelen iki sinüs tepe noktası arasındaki uzaklık.
Ses dalgaları boyuna dalgalardır.
Titreşimle ortaya çıkan sıkıştırma dalgalarıdır.
Ses dalgaları maddesel ortamlarda (katı, sıvı, gaz) hareket edebilir, ancak boşlukta hareket edemezler.
SESİN PERİYODU (T)(sn):
Bir dalga boyu için geçen zamana periyot denir. Birim saniyedeki devir sayısına frekans denir.
SESİN FREKANSI (F)(1/sn & Hertz-Hz)
Birim zamandaki (bir saniyedeki) dalga sayısı.
Bir dalganın boyu arttığında frekansı azalır.
İşitilebilir Frekanslar
- 20 – 20.000 Hz
- 20 Hz – 20 kHz
- Pratikte 4000 Hz üzeri frekanslara rastlanmaz.
FREKANSLARINA GÖRE SESLER
Ultrasonik Ses – Ultrason – Ses Üstü Ses
Frekansı 20.000 Hz’in üstünde olan seslere ultrasonik ses denir.
Ultrasonik ses normal ses göre daha fazla enerjiye sahiptir ve bu sesler insanlar tarafından duyulamazlar. Fakat Ultrasonik sesler birçok hayvan tarafından duyulabilir. Ultrasonik sesten teknolojide yararlanılır.
İnfrasonik – Subsonik – Ses Altı Ses
Frekansı 20 Hz’in altında olan seslere infrasonik ses denir.
İnfrasonik ses normal ses göre daha az enerjiye sahiptir ve bu sesler insanlar tarafından duyulamaz. İnsanlar bu seslerden olumsuz etkilenir ve uzun süre bu titreşimlerin etkisinde kalan insanlarda sağırlıklar görülebilir.
SESİN HIZI (m/sn)
Sesin maddesel ortamlarda birim zamanda aldığı yoldur.
Sesin hızı, ortamı oluşturan maddenin yoğunluğuna, denge basıncına, özgül ısısına (gazlar için), esnekliğine (katı ve sıvılar için), sıcaklığına ve dalganın frekansına bağlıdır.
(Katı>Sıvı>Gaz)
- 20°C havada hızı 340 m/sn
- 20°C sudaki hızı 1410 m/sn
SES BASINCI (Bar & Newton/m² & Pa):
Titreşen ses dalgalarının maddesel ortamda oluşturduğu basınçtır.
Atmosferik basınç ile sıkışma ve genleşme arasındaki basınç farkına ses basıncı denir.
SESİN GÜCÜ (Akustik Güç)(Watt – W):
Ses kaynağının kulaktan bir metre (1m) uzaklıktaki ses basıncı düzeyidir.
SESİN YOĞUNLUĞU (W/m²):
Ses gücünün, belirlenmiş birim zamanda, birim alana düşen miktarıdır.
Sesin yoğunluğu bakımından, kaynak ile etkilenen yer arasındaki uzaklık önemlidir.
SES YOĞUNLUK DÜZEYİ (Bell)
Birim alandaki sesin yoğunluk düzeyidir.
İnsan kulağına çok değişik özellikte sesler gelir.
Bu seslere insan kulağı logaritmik tepki verir.
Bunu ölçmek için logaritmik bir ölçü geliştirilmiştir.
Bu ölçü birimine “Bell” denir.
SESİN ŞİDDETİ (dB)
Ses enerjisinin hareket yönüne dik, birim alanda ve birim zamandaki akım gücüne-enerjiye-basınca, sesin şiddeti denir.
İşitme kayıplarında en önemli faktördür.
SES DALGASI
Kulaklarımız hafif bir fısıltıdan bir uçak gürültüsüne kadar geniş bir alanda işitmemizi sağlarlar.
Ses dalgası kulak içine girdiğinde doğrudan kulak zarına yönlendirilir ve kulak zarını titreştirir. Kulak zarının titreşmesi orta kulaktaki üç küçük kemikten Çekiç olarak isimlendirileni harekete geçirir. Çekiç kemiğinin hareketi ikinci kemik olan Örs kemiğini, o da üçüncü kemik olan Üzengi kemiğini titreştirir.
Kulak zarından başlayan ve üç kemik ile devam eden bu titreşim zinciri ses sinyalini kuvvetlendirmeye yarar. Üzengi kemiği İç kulak ile Salyangoz = Cochlea bağlantılıdır ve iç kulak içindeki sıvıyı hareket ettirerek duyma hücreleri vasıtası ile iç kulağın algılamasını sağlar. Farklı yerlerdeki hücreler ses tonlarını farklı almamızı sağlayarak sesleri birbirlerinden ayırt etmemizi sağlarlar. Salyangoz içinde bulunan İç tüylü hücreler ve Dış tüylü hücreler işitmemizde kritik rol oynarlar. Sıvı ile sarılmış bu hücreler Üzengi kemiğinin sebep olduğu hareketleri hissederler. Dış Tüylü hücrelerin gelen ses sinyallerinin ince ayarının yapılmasını ve kuvvetlendirilmesini; İç Tüylü Hücrelerin ise alınan ve kuvvetlendirilmiş bu sinyallerin beyne iletilmesini sağladığı söylenebilir.
Dış Tüylü Hücreler: Bu hücreler bizim ses’e karşı olan hassasiyetimizi fazlası ile artırırlar. İç kulak içindeki sıvı hareket ettiğinde Dış Tüylü Hücreler harekete geçerek tıpkı bir tutam saç ucu ile sıvıyı karıştırır gibi sıvının karışmasını sağlarlar.
İç Tüylü Hücreler: Bu hücreler kendilerine özgü saç yığını şekilleri ile sıvı içindeki hareketlerden sarsılarak sesi algılarlar. Sıvı içindeki bu hareketlerin neden olmasıyla bu hücreler tarafından, işitme ile ilgili mesaj beynimize gönderilmiş olur.
İşitmenin gerçekleşebilmesi için;
- a) Sesin olması,
- b) Sesin kulağa ulaşması,
- c) O sesin insan kulağının alabileceği frekans ve şiddet sınırları içinde olması,
- d) Sesin kulaktaki dış, orta ve iç bölümleri aşması,
- e) Sesin işitme merkezine ulaşması ve merkezce algılanması gerekmektedir.
Bu işlevlerden birinin aksaması işitme yetersizliğini ortaya çıkarabilmektedir.
GÜRÜLTÜ TANIMLARI
«ILO; İşitme kaybına yol açan, sağlığa zararlı olan veya başka tehlikeleri ortaya çıkaran bütün sesler gürültüdür.»
«Sözlük; Gelişi güzel, arzu edilmeyen, istenmeyen, rahatsız edici sesler gürültüdür.»
«Endüstride Gürültü; İşyerlerinde çalışanlar üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler gürültüdür.»
Bundan yola çıkarak gürültü ölçümü yapmak kişinin maruz kalacağı gürültü seviyesi ölçümü, maruziyetin sayısal bazda değerlendirilmesini ve önlem alınmasını sağlar.
DOZİMETRE (KİŞİSEL GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜ)
«Kulak için zararlı olabilecek gürültüyü maruz kalma süresi ve şiddet bakımından oranlayan cihazlardır.»
«Gürültünün kişiye zararlı olma oranlarını % olarak belirler»
«Bu cihazlar gürültüyü ölçerek sesin basıncını-enerjisini ölçerler»
«Bu cihazlar gürültü maruziyet ölçümü maruziyetin riskini belirlerler»
SOUND PRESSURE LEVEL (SPL) METER (GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜ MODÜLÜ)
Bu cihazlarında A, B, C ve Lineer gürültü ölçme konumları vardır.
-
- Bunlardan (A) skalasındaki gürültü ölçme, insan kulağının duyduğu değerdir. 1000-5000 Hz frekanstaki sesleri ölçer. Bu frekanslar kulak açısından en tehlikeli olan frekanslardır.
- B skalası, telefon şirketleri tarafından kullanılan gürültüyü ölçer,
- C skalası tüm seslerin ölçmesinde kullanılan skaladır,
- Lineer skala frekans analizinde kullanılır.
GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜNÜN FİZYOLOJİK ETKİLERİ NELERDİR?
- İşitme kayıpları,
- Kan basıncının artması,
- Kalp atışlarında değişim,
- Dolaşım bozuklukları,
- Solunumda hızlanma,
- Terlemede artış,
- Mide bulantısı,
- Baş ağrısı,
- Göz bebeklerinde büyüme belirtileri başgösterir.
GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜNÜN PSİKOLOJİK ETKİLERİ NELERDİR?
- Davranış bozuklukları,
- Uyku bozuklukları,
- Aşırı sinirlilik ve tepkiler,
- Konuşurken bağırmalar,
- Hoşnutsuzluk,
- Tedirginlik,
- Baş ağrıları,
- Stresler,
GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜNÜN PERFORMANSA ETKİLERİ NELERDİR?
- İş veriminin düşmesi,
- İş kalitesinin düşmesi,
- Konsantrasyon bozukluğu,
- Hareketlerin yavaşlaması,
- Dinlenmenin bozulması,
«Bir araştırmaya göre; bir mekanik konstrüksiyon atölyesinde gürültünün 25dB düşürülmesi sonucu hatalı parça sayısı oranında %52’lik azalma saptanmıştır.»
GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜNÜN YAŞ-İŞİTME KAYBINA ETKİLERİ NELERDİR?
Yaş ilerledikçe fizyolojik işitme kaybında artış görülür. Odyometrik ölçümlerde 40 yaşından sonraki her 1 yaş için 0,5 dB düşme fizyolojik olarak hesaplanır.
YÜKSEK GÜRÜLTÜDE ÇALIŞANLARA ETKİSİ VE İŞİTME KAYBI-YAŞ GRAFİĞİ
Yaş ilerledikçe gürültüye bağlı işitme kaybında artış olur.
Yaş ilerledikçe, işitme fonksiyonu da fizyolojik olarak zayıflar. Bu şekilde meydana gelen işitme zayıflığına presbiakusti denilir.
Kişisel Gürültü Maruziyeti
- En Yüksek Kişisel Gürültü Maruziyeti Sınır Değeri
- En Yüksek Kişisel Gürültü Maruziyeti Etkin Değeri
- En Düşük Kişisel Gürültü Maruziyeti Etkin Değeri
Gürültü Ölçümü, Gürültü Sınır Değerleri ve Çalışma Süresi
: LEX, 8h=87dB(A) – Ppeak=200Pa
: LEX, 8h=85dB(A) – Ppeak=140Pa
: LEX, 8h=80dB(A) – Ppeak=112Pa
- Hiçbir koşulda aşılmayacak (EYSD) : 87 dB
- Kulak koruyucuları kullanılacak (EYED) : 85 dB
- Kulak koruyucuları hazır bulunduracak (EDED) : 80 dB (KKD koruması dikkate alınmaz)
Günlük kişsel gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edilmesi durumunda, gürültü maruziyet sınır ve gürültü etkin değerlerinde günlük maruziyet değerleri yerine haftalık gürültü maruziyet değerleri kullanılabilir.
Sekiz saatlik bir iş günü için, anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu bütün kişisel gürültü maruziyet düzeylerinin zaman ağırlıklı ortalaması; Günlük Gürültü Maruziyet Düzeyi olarak tanımlanır.
GÜRÜLTÜ MARUZİYETİNİ KAYNAĞINDA YOK ETMEK
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER:
(Gürültü Kaynağını- Makineyi) Değiştirmek
«Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi»
Gürültü İşlemini Değiştirmek
«Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi»
Gürültülü İşleyişi Değiştirmek
«Gürültü çıkartan makinelerin işleyişini yeniden düzenlemek»
Gürültü Kaynağını Ayrı Bölmeye Almak
«Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye alınması»
- GÜRÜLTÜ MARUZİYETİYLE ORTAMDA BAŞ ETMEK
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER:
Ses veya Gürültü Emici Malzeme Kullanmak
Ses veya Gürültü Yansımasını Engellemek
«Sesin veya gürültünün geçebileceği ve/veya yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerleri ses veya gürültü emici malzeme ile kaplanmak»
Gürültü ile Araya Engel-Bariyer Koymak
Sesin veya Gürültünün Yayılmasını Engellemek
«Gürültü kaynağı ile kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak»
Gürültü ile Mesafeyi Artırmak
«Gürültü kaynağı ile kişi arasındaki mesafeyi artırmak»
Gürültü Kaynağının Yerini Değiştirmek
«Gürültü kaynağının konumunu değiştirmek»
- KİŞİDE GÜRÜLTÜ MARUZİYETİNİ ÖNLEMEK
ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER:
Gürültüyü Sessiz Bölme İçine Almak
«Gürültüye maruz kalan kişinin, sese veya gürültüye karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması»
Gürültü Maruziyet Süresini Azaltmak
«Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması-rotasyon»
Gürültülü Ortamdaki İş Programını Değiştirmek KKD Kullanmak
«Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak»
GÜRÜLTÜDEN KORUNMA YOLLARI – TIBBİ
Gürültülü ortam ve işyerlerinde çalışacakların işe girişlerinde odyogramları alınmalı,
- Gürültülü ortam ve işyerlerinde sağlıklı kişiler çalıştırılmalı,
- Gürültülü ortam ve işyerlerinde çalışanların, her 6 ayda bir odyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde gerekli tedbirler alınmalı,
- İş kazalarının önlenmesinde kesin denilebilecek yeterli önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılabilir,
Pamuk : 5 – 16 dB
Cam pamuğu : 7 – 32 dB
Parafinli pamuk: 20 – 35 dB
Kulak tıkacı : 20 – 45 dB
Kulaklık : 12 – 48 dB
Kulak Koruyucuları nasıl olmalıdır?
- Rahat kullanımlı olmalı,
- Kulak kanalını tamamen kapatmalı,
- Temiz olmalı,
- Sağlam olmalı,
Kulak Koruyucuları Kullanma Prensibi Nelerdir?
Kulak Koruyucuları Sürekli Kullanılmalı;
Gürültü düzeyini 30dB azaltan kulak koruyucuları, eğer kullanılması gereken sürenin %95’inde takılıp %5’inde takılmaz ise; kulak koruyucunun etkisi 30dB yerine 15dB’e yani %50 düzeyine iner.
«Kulaklıklar, gürültülü ortama girmeden takılmalı, çıkmadan çıkarılmamalıdır.»
«Hava yolunu koruma sınırı gürültü düzeyinin 85 dB(A) ve üzerine çıkmasıdır.»
«Gürültü düzeyi 125 dB(A) üzerinde ise hava yolunu korumanın yanında, kemik yolunu da koruyacak kulak koruyucuları tercih edilmelidir.»
Kalibre edilmiş saf ses üreten, konuşma ve çeşitli maskeleme sesleri çıkartan, bir uygulayıcı tarafından maniple edilen cihazlardır. Sübjektif bir yöntemdir. Elde edilen grafiğe ise odiyogram denir.
Bu cihazlarla değişik frekans (Hz) ve şiddetteki (dB) seslerin hasta tarafından duyulup duyulmadığı test edilmektedir.
Yasal Önlemler :
- Ülkemizdeki mevzuata göre, 85 dB’den fazla şiddetteki gürültülü işlerde günde 7.5 saatten fazla çalışılması yasaktır. Ortam Ölçümü ve İş Sağlığı ve Güvenliği Ölçümleri yapılmadır.
- Ağır ve tehlikeli işlerin yapılmadığı yerlerde gürültü şiddeti 80 dB’i geçmeyecektir. Daha çok gürültülü çalışmayı gerektiren yerlerde, gürültü seviyesi en çok 95 dB olabilir. Ancak, bu durumda işçilere başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi uygun kişisel koruyucu donanımlar verilecektir. İş Sağlığı ve Güvenliği Ölçümleri yapılmadır.
- Günlük Gürültü Maruziyet Düzeyi: Sekiz saatlik iş günü için, anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu bütün gürültü maruziyet düzeylerinin zaman ağırlıklı ortalamasıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Ölçümleri yapılmadır.
- Haftalık Gürültü Maruziyet Düzeyi: Günlük gürültü maruziyet düzeylerinin sekiz saatlik beş iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Ölçümleri yapılmadır.
- Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir. Bu durumda, haftalık gürültü maruziyet düzeyi 87 dB maruziyet sınır değerini aşmayacaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Ölçümleri yapılmadır.
Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü
«Gürültü maruziyeti zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için gürültülü ortam ve işyerlerinde en az iki yıl, gürültü maruziyet şiddeti sürekli olarak 85dB’lin üstünde olan ortam ve işyerlerinde en az 30 gün çalışılmış olmak gereklidir» denilmektedir.
Gürültü ölçümüleri için yükümlük süresi «6 ay olarak» belirtilmiştir.
Not: Endüstride, meslek hastalıklarının %10’u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kayıplarıdır.
«Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği Ek- 2»
TERMAL KONFOR
Bir çalışma ortamında veya işyerinde termal konfor denilince; O işyerinin veya ortamın
- Hava sıcaklığı ölçümü,
- Nem yoğunluğu ölçümü,
- Hava akım hızı ölçümü,
- Radyant ısısı ölçümü, akla gelmelidir.
Genel olarak bir işyerinde çalışanların büyük çoğunluğunun sıcaklık ölçümü, nem ölçümü, hava akımı ölçümü gibi iklim koşulları açısından, gerek bedensel, gerekse zihinsel faaliyetlerini sürdürürken belirli bir rahatlık içinde bulunmalarına «termal konfor» denir. Ölçümüne de Termal Konfor Ölçümü denir.
«Isı bir enerji miktarı terimidir. Sıcaklık ise bir cismin ne kadar soğuk ve ılık olduğunu ifade eden niceliktir. Hava sıcaklığının fiziksel ölçüsüdür ve ölçümüdür. Enerjinin miktarını değil seviyesini gösterir.»
Termal konforun ana parametresidir.
İşyeri ortam sıcaklığı ölçümü;
«kuru (cıvalı) termometreler» ile ölçülür.
Birimi; «Santigrat, Fahrenheit, Reaumur
ve Kelvin’dir»
İnsan vücudunun ısı alış-verişi, oksijen, tuz, tansiyon, asit-baz dengesi gibi bazı fiziksel ve kimyasal faktörlerin belli sınırlar içinde sürekli stabil olmaları gerekir.
- Vücut Isısı : 36,8±0,4 (36,4-37,2)
- Hipotermi : <34
- Normotermi : 36-38
- Ateş : 38-40
- Hipertermi : 42-44
- 0,5 derecelik artış ve azalışlar patolojik kabul edilir.
- Vücut ısı regülasyonunun bozulması ile, vücut ısının 41°C’ye kadar ulaşması sonucu ısı-güneş çarpması olur. Beyinde hasara ve ölüme neden olur.
- Aşırı terleme nedeni ile kaslarda ani kasılmalar şeklinde ısı krampları olabilir,
- Aşırı yükleme sonucu oluşan sıvı kaybının tansiyon düşüklüğüne ve baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları olabilir.
Termal Konfor Ortamı Yüksek sıcaklıkta ise;
- Kaşıntılı kırmızı lekeler şeklinde deri bozukluklarına,
- Moral bozukluklarına,
- Konsantrasyon bozukluklarına,
- Aşırı duyarlılığa
- Endişeye sebep olabilir.
TERMAL KONFOR DÜŞÜK SICAKLIĞIN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ
- Endüstride düşük ısıya daha az rastlanır. Soğuk işyeri ortamları, daha çok soğuk hava depolarında yapılan çalışmalarda ve kışın açıkta yapılan işlerde görülür.
- Düşük sıcaklık, yani soğuğun insan üzerine olumsuz etkileri; Uyuşukluk, uyku hali, organlarda hissizlik ve donmadır.
Aşırı sıcaklığın üretim üzerindeki olumsuz etkisi;
29 °C olursa performans %5 düşer.
30 °C olursa performans %10 düşer.
31 °C olursa performans %17 düşer.
32 °C olursa performans %30 düşer.
Faaliyetin Şekli Hava sıcaklığı (Derece)
- Oturarak yapılan hafif el-kol işleri 20oC
- Ayakta yapılan ağır el-kol işleri 17oC
- Çok ağır işlerin yapılması 15oC
Havadaki nem miktarı mutlak ve bağıl nem olarak ifade edilir.
-
- Mutlak nem; 1 m3 havadaki su buharı miktarıdır.
- Bağıl nem; aynı sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak nemin yüzdesini ifade eder.
- Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
Bir işyerinde veya iş ortamında bağıl nem %30-80 olmalıdır.
«Ortamdaki nem Higrometre yada Psikometre ile ölçülür.»
Yüksek ortam sıcaklığında yüksek bağıl nem (80-100) bunalma hissine neden olur ve kişinin çalışma gücünü düşürür.
Düşük ortam sıcaklığında yüksek bağıl nem ise üşüme ve ürperme hissi verir.
HAVA AKIM HIZI
İşyeri ortamında termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir. Termal Konfor Ölçümü yapılmadır.
«Hava akım hızı saniyede 0,3-0,5 metreyi aşmamalı»
Aşarsa, vücut ile çevresindeki hava arasında hava akımın etkisi ile ısı transferi olur ve ısı stresleri oluşur.
Eğer;
-
- Hava vücuttan serin ise vücut ısısı azalır.
- Hava vücuttan sıcak ise vücut ısısı artar.
Hava akım hızı «Anemometre» ile ölçülür. Buna Hava Akım Hızı Ölçümü denir.
RADYANT ISI
Radyant ısı absorplanacağı bir yüzeye çarpmadıkça, ısı meydana getirmeyen elektromagnetik bir enerjidir. Dolayısı ile hava akımları radyant ısıyı etkileyemez.
Termal radyasyondan korunmanın tek yolu, çalışanla kaynak arasına ısı geçirmeyen-yansıtan koruyucu koymaktır. Ancak, konulan koruyucu ısıyı yansıtmıyorsa, ısıyı absorplayarak ısı kaynağı haline de gelebilir.
Radyant ısı «Glop Termometre» ile ölçülür.
TERMAL KONFOR BÖLGESİ
Termal konfor bölgesi; İnsanların iş yapma ve faaliyetlerini sürdürme açısından en rahat durumda oldukları termal konfor koşullarının üst ve alt sınırları arasındaki bölgedir.
Bunalım bölgesi; İnsanların vücutlarından ısı atmalarının güçleşmesi sebebiyle, hava akımı olmayan bir ortamda bunalma hissettikleri sıcaklık ve bağıl nem kombinasyonları bölgesidir.
İNSAN-ORTAM ISI ALIŞVERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Efektif Isı «Hissedilen Isı- Eşdeğer Efektif Sıcaklık»
-
-
- Hava Sıcaklığı (Ortam Isısı)
- Ortamın Nemi (Bağıl Nem Oranı)
- Ortamın Hava Akımı (Havalandırması)
- Radyant Isısı (Termal Radyasyonu)
-
Kişi üzerinde eşit sıcaklık etkisi yapan havanın sıcaklığı, havanın nemi ve hava akım hızının çeşitli bileşimlerine «Efektif Isı-Hissedilen Isı- Eşdeğer Efektif Sıcaklık» denir.
ÇEVRESEL (DIŞ) FAKTÖRLER
- Hava Sıcaklığı (Ortam Isısı)
- Ortamın Nemi (Bağıl Nem Oranı)
- Ortamın Hava Akımı (Havalandırması)
- Radyant Isısı (Termal Radyasyonu)
TERMAL KONFOR ÖLÇÜMÜNÜ ETKİLEYEN KİŞİSEL FAKTÖRLER:
- Ortamda Yapılan işin niteliği (hafif-orta-ağır iş)
- Ortamda İşçinin giyim durumu (ince-kalın)
- Ortamdaki İşçinin yaşı ve cinsiyeti
- Ortamda çalışan İşçinin beslenmesi (işe uygun-değil)
- Ortamda İşçinin fiziki durumu (zayıf-şişman)
- Ortamda çalışan İşçinin ruhi durumu (sakin-gergin)
- Ortamda çalışan İşçinin sağlık durumu (hasta-iyi)
| Isı | Hava Akımı | Bağıl Nem |
| 19 – 21 °C | 0,05 | |
| 21,5 – 23,5 °C | 0,1 | %30 – 60 |
| 23,5 – 25 °C | 1,0 | |
| Daha Yüksek | Daha Fazla |
IŞIK (AYDINLANMA) ve AYDINLATMA ÖLÇÜMÜ TANIMI
- Işık yani aydınlatıcı kaynak, maddenin fiziksel yapısındaki atomik etkileşim sonucu meydana gelen, ışıyan bir enerji türüdür. Kaynağından çıktıktan sonra bütün yönlere dağılır ve dalgalar şeklinde ilerler.
- Herhangi bir dalganın iki temel özelliği dalga boyu ve frekansıdır. Aydınlatma Dalga boyu, birbirine komşu iki dalganın tepe noktaları arasındaki mesafedir . Frekans ise belli bir noktadan belli bir zaman birimi içinde geçen ışık dalga adedidir. Dalga boyu ile frekansın çarpımı ışığın yayılma hızını verir. Buda aydınlatma ölçümüyle ölçülebilir.
Işığın şiddeti mum’dur. (I)
Işık kaynağının birim yüzey üzerinde yaptığı etkiye ise Aydınlanma (E) denir. Aydınlanma ışık şiddeti ile doğru orantılı ve uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Ayrıca, ışınlar ile yüzeyin normali arasındaki açının kosinüs fonksiyonu da vardır. Aydınlanma birimi Lüks’dür.
E = I / d² . Cos α (Lüks = mum / m² )
Aydınlanmanın tüm yüzey üzerindeki etkisine ise Işık Akısı denir ve φ harfi ile gösterilir. Birimi Lümen’dir.
Φ = E (Aydınlanma) . S (yüzey)
İşyerleri ortamlarında gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. Şu kadar ki, işin konusu veya işyeri ortamının inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır.
Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter derecede ve eşit olarak dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir. Bu düzenlemenin yeterliliğini iş sağlığı ve güvenliği ölçümü, iş güvenliği ölçümü olarak yetkilendirilmiş firmalar tarafından yapılmalıdır.
Görme iş yerleri ortamlarında en çok ihmal edilen duyumuzdur. Çalışanların sağlığının ve güvenliğinin korunması için gerekli uygun fiziksel koşulların başında “aydınlatma” gelmektedir. Ölçümüne de aydınlatma ölçümü denir. İş sağlığı ve güvenliği ölçümü, iş güvenliği ölçümü olarak yetkilendirilmiş firmalar tarafından yapılmalıdır.
Işık; insan gözüyle algılanabilen dalga boylarındaki elektromanyetik ışınımdır. aydınlatma (illuminance) ise bir yüzeye düşen ışık miktarına. Birimi lüks’tür. Lüks metrekare başına düşen lümendir.
İşyerleri ortamlarında uygun aydınlatma ile çalışanın göz sağlığı korunur, birikimli kas ve iskelet sistemi travmaları ve pek çok iş kazası önlenir, olumlu psikolojik etki sağlanır. Bu nedenle, işyerleri ortamlarında özellikle sanayi kuruluşlarında yapılan iş ve işlemin gerektirdiği uygun aydınlatmayı sağlamak gerekmektedir. ortam ölçümü, iş sağlığı ve güvenliği ölçümü, iş güvenliği ölçümü olarak yetkilendirilmiş firmalar tarafından yapılmalıdır.
Uygun olmayan yetersiz aydınlatma ile Gözlerde uzun süre uyum çabası nedeniyle ortaya çıkan sorunlar şunlardır:
- Okülomotor değişiklikler (ezofori, ekzofori), görme bulanıklığı
- Oküler ağrı
- Gözlerde yorgunluk
- Kaşıntı, kızarıklık, yanma ve diğer tahriş belirtileri
- Göz yaşarması, göz kuruması
- Gözlerin uyum ve konverjans yeteneğinin azalması
- Renk tersinimleri
- Baş ağrısı
Aydınlatma Ölçümü Nasıl Ölçülür?
- Aydınlatma ölçümleri, anlık bir nokta ya da belli bir süredeki ortalama değer olarak ölçülebilir.
- Aydınlatma ölçme, ışık ölçer (lüksmetre) ile yapılmaktadır. Anlık aydınlık düzeyi ölçmeleri:
- Aydınlatma Ölçümü anındaki koşulların o anda oluşturduğu aydınlığın ölçülmesidir. Bu düzende, ölçme aygıtından bir osiloskopa bağlantı yapılarak, aydınlığın gerçek zamandaki değişimini izlemek olanaklıdır.
Aydınlatma ölçümünde amaç, belli bir aydınlık düzeyi elde etmek değil, iyi görme koşullarını sağlamasının sağlanmasıdır.
İyi bir işyeri ortamında aydınlatma yapılan işe göre;
Yeterli şiddette, Tek Düze, İyi Yayılmış, Gölge Vermeyen Göz Kamaştırmayan aydınlatma şeklinde olmalıdır.
İŞYERLERİ ORTAMLARINDA İYİ AYDINLATMA ŞARTLARI
-
-
- Işık şiddeti ölçümü
- Işığın rengi ve renksel yansıması ölçümü
- Işığın yayılması-dağılımı ölçümü
- Işığın yönü ile gölge etkisi ölçümü
- Göz kamaşmasının önlenmesi (sınırlandırılması)
- Aydınlatılmak istenen yüzey ölçümü (ışıktan yararlanma)
- Aydınlatılmak istenen araç gereçler ölçümü
- Aydınlatılan yüzeyin yapısı;
- Kirli ve koyu renkli (ışığın %10-12’i yansır)
- Temiz ve açık renk (ışığın >%90’ı yansır)
- Mat veya parlak yüzeyler
-
İYİ AYDINLATMANIN ÇALIŞANA OLUMLU ETKİLERİ
-
-
- Görme keskinliğini (gözün ayırt edebilirliğini) artırır,
- Bakılan eşya daha iyi görülür,
- İş kazası önlenebilir veya azalır,
- İşçilerin başarısını ve performansını artırır,
- İş görmede çabukluk ve kalite sağlar,
-
Aydınlatmanın güneş ışığı ile yapılması esastır.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 13. Maddesinde «işyeri taban yüzeyinin en az 1/10’i oranında ışık almasına sağlayacak şekilde pencerelerin olması» şartı getirilmiştir.
Gün ışığının yeterli olmadığı veya gece çalışmaları gibi hiç olmadığı durumlarda, suni aydınlatma yapılması gerekmektedir.
Suni aydınlatma mümkün mertebe elektrik ile yapılmaktadır.
Başka aydınlatma araçları kullanıldığında, ortamın havasının bozulmamasına, yangına ve patlamalara sebep olmamasına dikkat edilmelidir.
Aydınlatma şiddeti : lüx =Işık akısı/toplam alan
Aydınlatmayı ölçen alet : lüxmetre
- İşyerleri ortamının gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır.
- İşin konusu veya işyeri ortamının inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır.
- Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter derecede ve eşit olarak dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir.
- İşyerlerinde veya işyeri ortamında suni ışık kullanıldığı hallerde:
- Elektriğin sağlanabildiği yerlerde elektrik ışığı kullanılacak ve tesisat, teknik usul ve koşullara uygun bir şekilde yapılmış olacaktır.
- Suni ışık tesis ve araçları;
- Havayı kirletecek nitelikte gaz, koku çıkararak işçilerin sağlığına zarar vermeyecek,
- Keskin, göz kamaştırıcı ve titrek ışık meydana getirmeyecek şekilde olacaktır.
- Parlayabilen ve buhar çıkaran sıvılar, aydınlatma cihazlarında kullanılmayacaktır.
- Sıvı yakıtlar ile aydınlatmada, lambaların hazneleri metal olacak, sızıntı yapmayacak ve kızmaması için de gerekli tedbirler alınmış olacaktır.
- Lamba alevinin, parlayabilen gaz ve maddelerle teması ihtimali olan işlerde; alev, tel kafes ve benzeri malzeme ile örtülecektir.
- İçinde kolayca parlayıcı veya patlayıcı maddeler ile ilgili işler yapılan yahut parlayıcı, patlayıcı maddeler bulunan yerler, sağlam cam mahfazalara konulmuş lambalarla, ışık dışardan yansıtılmak suretiyle aydınlatılacaktır.
- Sıvı yakıtlar ile aydınlatmada lambalar ateş ve alev yakınında doldurulmayacak, üstlerinde 1 metre, yanlarında (30) santimetre kadar mesafede yanabilecek eşya ve malzeme bulundurulmayacak ve sağlam bir şekilde tespit edilecektir.
- Lambalar portatif olduğu takdirde, yere konulduğunda devrilmeyecek şekilde oturaklı olacaktır.
- Sıvı yakıtlarla aydınlatma yapılan yerlerde, en az bir adet yangın söndürme cihazı bulundurulacaktır.
- İşyerlerindeki veya işyeri ortamındaki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler vb. yerler, en az 20 lüks (lüx) ile aydınlatılacaktır. Aydınlatma Ölçümü yapılarak tespit edilebilir.
- Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması vb kaba işlerin yapıldığı yerler ile iş geçit koridor yol ve merdivenler, en az 50 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Aydınlatma Ölçümü yapılarak tespit edilebilir.
- Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar, en az 100 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Aydınlatma Ölçümü yapılarak tespit edilebilir.
- Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Aydınlatma Ölçümü yapılarak tespit edilebilir.
- Ayrıntıların, yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler, en az 300 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Aydınlatma Ölçümü yapılarak tespit edilebilir.
- Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Aydınlatma Ölçümü yapılarak tespit edilebilir.
- Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Aydınlatma Ölçümü yapılarak tespit edilip değerlendirilebilir.
Bir aydınlatma merkezine bağlı olan işyerlerinde, herhangi bir arıza dolayısıyla ışıkların sönmesi yani aydınlatma yetersizliği ihtimaline karşı:
- Yeteri kadar yedek aydınlatma araçları bulundurulacak ve gece çalışmaları yapılan yerlerin gerekli mahallerinde tercihen otomatik olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı bulundurulacaktır.
- Yangının, yedek aydınlatma tesisatını bozması ihtimali bulunan yerlerde; ışığı yansıtacak işaretler, fosforlu boya, pilli lambalar uygun yerlere yerleştirilecek veya bunlara benzer tedbirler alınacaktır.
İşyeri Bina ve İşyeri ortamında Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
- İşyerlerinin ve işyeri ortamının gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanacaktır.
- Çalışma ortamının, mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olacak ve uygun şekilde yerleştirilecektir.
- Aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunacaktır.
YAPI İŞLERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK YÖNETMELİĞİ
EK – IV/Yapı alanları için asgari sağlık ve güvenlik koşulları
Yapı alanındaki çalışma yerlerinin, barakaların ve yolların aydınlatılması
- Çalışma yerleri, barakalar ve yollar mümkün olduğu ölçüde doğal olarak aydınlatılacak, gece çalışmalarında veya gün ışığının yetersiz olduğu durumlarda uygun ve yeterli suni aydınlatma sağlanacak, gerekli hallerde darbeye karşı korunmalı taşınabilir aydınlatma araçları kullanılacaktır.
- Suni ışığın rengi, sinyallerin ve işaretlerin algılanmasını engellemeyecektir.
- Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olacak ve uygun şekilde yerleştirilecektir.
- Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunacaktır.
PAR, PAT, TEH VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK
- Aydınlatma devresi de dahil olmak üzere bütün elektrik tesisatı bir yılı geçmeyen süreler içinde muntazaman ehliyetli elemanlar tarafından kontrol ve bakıma tabi tutulacaktır.
- Suni aydınlatma tesisleri ancak etanj armatörlerle yapılacak (kapalı aydınlatma kaynağı), aksi halde ortam dışına yerleştirilmiş lambalardan yararlanılacaktır.