Çalışma alanlarında, işletmelerde, endüstriyel alanlarda yüksek seslerle karşılaşabiliyoruz. Çalışma alanlarında uygulanan işlemler dolayısıyla çalışanın kullandığı makinelerden kaynaklı gürültülü ortama, işçiler, çalışanlar maruz kalabiliyor. Bu gibi durumlarda çalışanların gürültüye bağlı meslek hastalıklarından, işitme kayıplarına karşı korunması ve çalışanın üzerinde önlem alınması için ‘’Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmasına Dair Yönetmelik’’ uyarınca çalışan üzerinde kişisel gürültü maruziyeti ölçümü yapılır. Gürültünün tanımına ve kaynaklarına değinmemiz gerekirse ;
Gürültüyü kısaca “istenmeyen ses”, sesi ise, maddenin birbiri ardına sıkışma ve gevşemelerinden oluşan ve madde ortamında yayılan bir titreşim olayı olarak tanımlayabiliriz. Hava yolu ile kulağa ulaşan belirli frekanslardaki titreşim enerjisi, dış, orta ve iç kulak yollarını geçerek işitme siniri ile ulaştığı beyinde ses duyusu olarak yorumlanır. Düzey, titreşim frekansı ve devam etme süresi, gürültüyü, işitme ile ilgili fizyolojik işlevleri açısından nitelendiren faktörlerdir.
Kulağımız, 20-20000 Hz aralığındaki ses titreşimlerini, 20 mPa (mikropaskal) basınç düzeyinden itibaren algılamaya başlayan oldukça duyarlı bir organdır. Ses basıncının ölçülmesinde, birimi desibel (dB) olan sistematik oransal bir skala kullanılır. Bu nedenle ölçülen ses basıncı değerleri aritmetiksel olarak toplanamaz ve çıkartılamaz. Örneğin 90 dB gürültü oluşturan bir makinenin, aynı düzeyde gürültü meydana getiren bir makine ile birlikte çalıştırılması durumunda toplam gürültü düzeyi, 90+90=180 dB değil, sadece 93 desibel’dir. Yine aynı nedenle sağlıklı, genç bir insan kulağının algılayabildiği en düşük ses basıncı olan işitme eşiği (20 mPa) da, ‘0’ (sıfır) desibel’dir.
Gürültü kaynakları
Havayolu gürültüsü
Tren yolu gürültüsü
Karayolu gürültüsü
Endüstriden kaynaklanan gürültü
Eğlence mekanlarından kaynaklanan gürültü
Kişisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü Çeşitleri
Makine ve teçhizattan kaynaklanan kişisel gürültü maruziyeti ölçümleri
İş sağlığı ve güvenliği açısından kişisel gürültü maruziyeti ölçümleri
Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Gürültü olarak nitelendirilen istenmeyen sesin insan sağlığına olumsuz etkisi öncelikle fiziksel niteliktedir; Örneğin gürültülü bir işyerinde çalışmaya yeni başlamış kişilerde kalp hızı artışı, solunum hızı artışı, tansiyon yükselmesi, iştahsızlık ve sinir gerginliği gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Yüksek seviyede gürültünün etkisine maruz kalan kişilerde yüksek kan basıncı oluştuğu ve bu durumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmış bulunmaktadır. Kişisel gürültü maruziyeti ölçümü sonucunda gürültü maruziyet düzeyini aşan gürültünün etkisinde kalan kişiler psikolojik olarak rahatsız, tedirgin ve sinirli olmakta, tedirginlik ve sinirlilik hali gürültünün etkisi kalktıktan bir süre sonra da devam etmektedir.Bu durum aynı zamanda yorgunluk ve zihinsel etkilerde zayıflama gözlenmektedir.
Diğer bakımdan gürültü üzerinde durulması gereken bir diğer önemli etken ise kişide oluşturduğu işitme kaybıdır. Sürekli işitme kaybı düzeyleri, gürültülü ortam koşulları ve etkilenme süresine bağlı olarak kişiden kişiye değişebilmektedir. Ancak genel olarak ortalama 10-14 yıl etkilenme sonunda meydana gelmeye başlar. Devamlı işitme kaybı, başlangıçta 3000-7000 hz’ lik tiz sesler civarında oluşur. Etkileşimin süregelmesi, bu frekans bölgesini, giderek daha alçak frekanslara doğru genişletir ki bu durumda da kişi kendisinde oluşan işitme kaybının pek farkında değildir, ancak süregelen etkilenme ve yaşlanmanın da katkısı ile insan sesinin konuşma frekansları bölgesine 500-1000 hz’e indiğinde, bu kayıpların oluşturmuş olduğu hasar fark edilebilir duruma gelmiş olur.
Gürültü Düzeyi (dB)
1-) 0 İşitme Eşiği
2-) 10 Ses Kayıt Stüdyosu
3-) 30 Fısıltı ile Konuşma
4-) 50 Ofis
5-) 60 Karşılıklı Konuşma
6-) 74 Otomobil (10m)
7-) 80 Gürültülü bir toplantı Salonu
8 -) 100 Tekstil Dokuma Tezgahı
9-) 110 Havalı çekiç
10-) 120 Bilyalı Değirmen
Gürültü ve Sınıflandırılması
Frekansın içerdiği duruma ve ses ya da basınç düzeyinin zamanla değişimine bağlı olarak gürültüyü iki şekilde sınıflandırmak mümkündür. Kişisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü kullanılacak olan donanımın seçimi ve maruziyeti ölçümü şekli ile Kişisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü parametreleri ve Kişisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü değerlendirilmesi gürültünün türüne bağlıdır.
Ses ya da Basınç Düzeyinin Zamanla Değişimine Bağlı Olarak Sınıflandırma
Gürültü, Ses düzeylerinin zamanla hiç değişmediği ya da hemen hemen aynı kaldığı gürültü türüne denilmektedir. Sabit hızda çalıştırılan bir vantilatörden ya da yine sabit hız ve güçte çalıştırılan bir elektrik motorundan yayılan gürültü bu tür gürültüye örnek verilebilir. Gürültü düzeyinin ‘kararlı’ olarak adlandırılabilmesi için gürültü düzeyindeki farklılığın 5 desibel içinde olması yeterli olacaktır. Eğer ölçülen gürültü düzeyleri, zamanla 5 desibeli aşıyorsa, bu türde gürültü, ‘kararsız’ denilecektir. Kararsız gürültü değerlendirilirken, aynı ses enerjisine sahip olan fakat kararlı bir gürültünün dB( desibel) cinsinden ses seviyesi tanımlanır ve bu tip gürültüler için genel olarak eşdeğer gürültü seviyesi ölçümü (Leaq) yapılır buna balı olarak gürültü seviyesi belirlenmiş olur.
Ölçme Ön Hazırlık
Ölçüm yapılmadan önce ses seviye ölçer cihazının veya dozimetrelerin kullanım talimatı doğrultusunda ön kontrolleri yapılır yani cihazın çalışır durumda olup olmadığı ve pil durumu kontrol edilir .
Bütün ölçümlerden önce ve sonra ölçüm yapılacak işyerindeki, bütün sistemin akustik kontrolü yapılır ve bu ölçümler öncesinde “C faktörü” belirlemesi ve SPL (Ses Basınç Seviyesi) ölçümü yapılır, ölçümler tamamlandığında ise sadece SPL (Ses Basınç Seviyesi) ölçümü kaydedilir. SPL(Ses Basınç Seviyesi) değerleri kontrol grafiklerine işlenir ve bu işlemler takip edilir.
Ölçümlere başlamadan önce ölçümün birlikte yürütüleceği işyeri çalışanları ölçümün nasıl yürütüleceği hususunda bilgilendirilir. Ölçümler cihazların kullanım talimatlarına uygun olarak yürütülmelidir.
Dozimetre Kullanılması Durumunda:
Kişisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü de kullanılması gereken mikrofon, en çok maruz kalan kulağın arasındaki iç kulak kanal girişinden en az 0.1 m uzaklıkta omuz başına takılır ve genel olarak omzun yaklaşık olarak 0.04 metre yukarısına takılması gerekmektedir.
Mikrofon ve kablo manyetik etki veya kıyafetten kaynaklanan örtmenin yanlış sonuçlara sebep olmayacağı şekilde takılmalıdır ki bu nedenden dolayı mikrofondaki mekanik etkiler nedeniyle oluşan hatalardan kaçınılmalıdır. Mikrofona ya da ekrana dokunulmaması gerektiğinden ara ara gözlemler yapılmalıdır.