Tozların Sınıflandırması

1. Fibrojenik Tozlar
2. Kanserojen Tozlar
3. Zehirli Tozlar
4. Radyoaktif Tozlar
5. Patlayıcı Tozlar
6. Az zararlı tozlar

1- Fibrojenik Tozlar (Solunum sistemine zararlı olanlar)

• Silis(kuvars)
• Silkatlar (asbest, talk, mika)
• Berilyum Cevheri
• Kalay Cevheri
• Bazı demir cevherleri
• Kömür (antrasit, bitümlü kömür)

2- Kansorejen Tozlar      

• Radyum
• Asbest

3- Zehirli Tozlar (organ ve dokularda toksik etki)

• Berilyum
• Arsenik
• Kurşun
• Uranyum
• Radyum
• Antimuan
• Manganez
• Tungsten
• Nikel
• Gümüş cevherleri

4- Radyoaktif Tozlar

(α ve β ışınları nedeniyle zararlı olanlar)

• Uranyum
• Radyum
• Toryum cevherleri

 

 

 

5- Patlayıcı Tozlar

(Havada süspansiyon halindeyken yanabilenler)

• Metalik Tozlar(magnezyum, alüminyum, çinko, kalay, demir)
• Kömür (Bitümlü kömür ve linyit)
• Piritli Cevherler
• Organik Tozlar

 

 

 

 

 

 

 

6- Az zararlı tozlar

• Jips
• Kaolen
• Kalker

Tozlarla İlgili Özellikler

• Kömür tozu (ince toz) Φ< 0,3 mm,

Φ< 0,075 mm

• Taş Tozu Φ< 10 μm akciğer alvollerinde kısmen çözünerek silisik asit (H₂SiO₃)’e dönüşür ve kana karışır.

Tozlarla İlgili Büyüklükler

• Gün ışığında farklı renkteki bir fonda 10 mikron ve daha büyük tanecikler görülebilir. Kişisel toz ve ortam toz
• Işıklandırması tam olamayan karanlık ortamlarda 100 mikron ve altındaki taneler görülemez. Kişisel toz ve ortam toz
• 10 mikron büyüklüğündeki bir Si taneciği 1 cm/sn hızla düşer. Bu tanecik hava akımıyla 100 m uzaklığa, 1 mikron büyüklüğündeki tanecikler ise 10 km’den daha uzun mesafelere taşınabilir. Kişisel toz ve ortam toz

 TOZ ÖLÇÜMÜ

Toz ölçümünde kullanılan aletler iki temel ilke ile çalışırlar:

• Tartım: Belirli bir hava miktarındaki toplam toz ayrılarak tartılır ve mgr/cm³ olarak hesaplanır. Kişisel toz ve ortam toz.
• İri tanelerin etkisi önemlidir ve büyük hatalar doğabilir. Bu durumu önlemek için daha başlangıçta 5 mikrondan büyük taneler ayrılır ve tartım yapılır.
• Sayma: Bir cam levha üzerine toplanan toz ayrılır ve 5 mikrondan küçük olanlar sayılarak tane/cm³ cinsinden hesaplanır.

Toz Ölçümünde Kullanılan Aletler

• Konimetre
• Filtreli aletler
• Gravimetrik Ölçüm
• Isısal çökeltici
• Tindalometre
• Elektrostatik Presipitatör
• Radyasyon Dedektörü
• Yüzeysel Toz Ölçüm Cihazları(Toz Kovaları)

TOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ

• Gravimetrik Ölçüm
• Radyometri / ß Işını Absorbsiyonu
• Reflektometri / Siyah Duman
• Nefhelometri / Işık kırınımı
• Piezoelektrik terazi yöntemi

 

Gravimetrik Ölçüm Numune Alıcı

Bu toz ölçümü alet 8 saat devamlı numune alabilir. Akü ile enerji sağlanan bir motorun çalıştırdığı küçük bir pompa dakikada 2.5 litre havayı emer. Toz ölçümü Havanın hızı öyle ayarlanmıştır ki aletin girişindeki kanallardan geçerken daha aletin diğer ucundaki cam elyafından yapılmış filtreye varmadan önce, içindeki 6 mikrondan büyük toz tanecikleri kanalların dibine çökerler. 6 mikrondan küçük olanlar filtre üzerine toplanırlar. Daha evvel boş olarak tartısı yapılan filtre numune alma işlemi bittikten sonra tekrar tartılır. Aradaki farktan ve yine alet tarafından otomatikman kaydedilmiş bulunan aletten geçen hava miktarından havadaki toz konsantrasyonu  mg/m olarak hesap edilir. Kişisel toz ölçümü ve ortam toz ölçümü yapılmalıdır.

Radyometri / ß Işını Absorbsiyonu

APM nin ölçülmesinde en yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Beta ışını absorbsiyonu ölçüm cihazı, beta ışınlarının absorbsiyonunun maddenin kütlesiyle orantılı olarak artması prensibini esas alarak çalışır.Bu prensibi esas alan monitörler, Beta-partikül Attenuation Monitors (BAM) olarak adlandırılır.     Partiküller bir filtre kağıdı üzerinde toplanır ve üzerine ß ışınları gönderilir. Absorblanan beta ışını, toplanan partiküllerle orantılı olarak artar. Madde düşük enerji seviyelerinde ışınlanır ve ışınların bir kısmı absorblanır, bir kısmı yansır.

Filtre kağıdı üzerinde toplanan partikül maddelerin beta ışınları tarafından ışınlanmasıyla, toplanan madde miktarı tayin edilir. Birim kütle başına ßabsorbsiyonu, mevcut numunedeki atomik oranına ve elementlerin kütle numarasına bağlıdır. Bu oran, bütün elementler (H ve Pb hariç) için daima sabittir (0.44-0.53 arası). Zira, ß tekniği, toplanan partiküllerin kimyasal yapısına çok az bağımlıdır. Kişisel toz ve ortam toz

Particulate Matter Monitoring Systems

Reflektometri / Siyah Duman

Toz ölçümü partikül yüklü filtrelerin gözlenen koyuluğu, çevre havası aerosolünün toplamgrafitik karbon içeriğinin ölçümü olarak yorumlanır.    Siyah duman yöntemi, sadece evsel ısınma amacıyla kömür yakılan durumlarda, kömürün tam yanmaması sonucu oluşan karbon partikülleri için anlamlıdır.Siyah duman yöntemi, düşük maliyeti ve karmaşık olmayan işletim koşulları nedeniyle halen kullanılmaktadır. Bu nedenle, siyah duman ölçümleri ile çok geniş bir epidemiyolojik veri seti oluşturulmuştur. Siyah duman ölçümünün, uygun bir toz ölçümü gravimetrik yöntem ile değiştirilmesi düşünüldüğünde, veri setinin devamlılığından emin olmak için seçilen yeni kütle toz ölçümü yöntemi ile en az bir yıl paralel olarak çalışmaya devam edilmelidir.

Nefhelometri / Işık kırınımı

Genel olarak çevre havası aerosollerinin 0.1 ile 3 µm (~ PM2.5) aralığındaki ölçümü için, toplam ışık kırınımı yöntemi kullanılır. Bu yöntem, absorbe olmayan beyaz partiküllerin, özellikle ikincil aerosoller (sülfat+nitrat+ amonyum) için üstün bir yöntemdir.  Kırılan ışığın, gravimetrik toz ölçümü kütle konsantrasyonlarına dönüştürülmesinde, siyah duman yönteminde olduğu gibi aynı mahzurlar vardır. Nisbi nemin %70 veya daha fazla olması halinde, partikül boyutları büyüyecek ve sonuçların hatalı çıkmasına sebep olacaktır. Bundan dolayı, nisbi nemin yüksek olması durumunda, tahmin edilenden önemli derecede büyük değerler gözlenmiştir. Çoğu cihazda bu problem, dahili bir ısıtıcı kullanılarak çözülmüştür. Bu yöntem, toz ölçümü için uygun olmamasına rağmen görüş mesafesinin değerlendirilmesine yönelik çalışmalarda önemli uygulamaları bulunmaktadır. Kişisel toz ve ortam toz ölçümü yapılmalıdır.

Piezoelektrik terazi yöntemi / Toz Ölçümü

Partiküllerin yapışmasıyla bir quartzın frekansındaki düşüşten, kütle toz konsantrasyonu olarak elde edilir. Bu metodun avantajı çok hassas olmasıdır. Piezoelektrik terazi sistemi, tek parça emme mekanizması, APM nin toplama ve tayin aygıtı, yıkama mekanizması, yüksek voltaj devresi, işlem kontrol birimi vb.den oluşur.

Toz Ölçüm Partiküler Maddelerin Kimyasal ve Fiziksel Karakterizasyonu

Bir filtre üzerinde toplanan partiküler maddelerin fiziksel ve kimyasal analizi, metaller (kurşun gibi) veya özel kirleticiler (BaP gibi) gibi özel parametreleri belirlemek için yapılır. Kişisel toz ve ortam toz; Bu bileşimsel karakterizasyon, farklı TAP kaynaklarının dağılımının araştırılması kadar, potansiyel çevre ve sağlık etkilerinin değerlendirilmesi için de önemlidir. Uçucu olmayan toz hava kirliliği bileşenlerinin değişik örneklerinin geriye dönük olarak araştırılması için, filtreler bir örnek bankasında muhafaza edilerek de kullanılabilir. Genellikle çok elemanlı teknikler, mesela X ışını fluoresans (XRF), Nötron aktivasyon analizleri (NAA),indüklenmiş partikül X ışını emisyonu (PIXE) ve indüklü çiftli plazma atomik emisyon spektrometri (ICP-AES), partiküllerin daha karmaşık kimyasal karekterizasyonunun elde edilmesi için kullanılabilir.

 

 

Mevzuat ve Değerlendirme / Toz Ölçümü

Çevre Mevzuatı

Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolu Yönetmeliği RG-7/10/2004-25606

Hava kalitesinin Korunması Yönetmeliği R.G – 01/11/2004-19269

İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü

Maden ve Taş Ocakları İsletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik

R.G-14.09.1990 – 20635

 

Çevre için Toz Sınır Değerleri

 İş Sağlığında Eşik Sınır Değerler

Madde 16 -(Değişik: RG 26/2/2000-23976)

SiO₂ içeriği %5’ten fazla olan solunabilir tozların Eşik Sınır Değerleri (ESD) aşağıdaki eşitlik yardımı ile bulunur.

ESD =    25 /  % SiO₂   =  mg/m³

Kristal yapıda SiO2 içeriği %5’ten az olduğu takdirde ESD 5 mg/m³ olarak kabul edilir.

 

Asbest Tozu / Toz Ölçümü

Krizotil  0,6 lif / cm³

Diğer türler ve asbest içeren kayaçlar 0,3 lif/cm³

 

Kimyasal Analizler / Toz Ölçümü

Toz ölçümü miktarları belirlendikten sonra kalitatif (içerik) ve kantitatif (miktar) kimyasal analizleri yapılarak, örnek içerisindeki miktarlardan yola çıkılarak bulunacak % değerler çerçevesinde değerlendirmeler yapılır. hava kalitesi ölçümü adı altında yapılmalıdır.

 

Mevzuat Değerlendirmesi

İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı çerçevesinde Toz Ölçümü; en kapsamlı şekliyle Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik Toz Ölçümü

R.G-14.09.1990 – 20635

(min.300 işçi ya da İSGÜM tarafından yapılacak değerlendirmelerle kapsama alınması)

Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolu Yönetmeliği Kapsamında, kademeli geçişe uygun olarak 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren sınırlamalar yeni düzenlemeler getirilmektedir.

KAYNAKÇA

Çalışma Yaşamaında Sağlık Gözetimi Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı