Plastik sanayi ve iş güvenliği , günümüzde en önemli sektörlerden biridir. Hepimizin evinde bulunan leğenlerden, kovalardan, fırçalardan, bina yalıtım kaplamalarından, poşetler, su boruları, araba lastiklerine kadar neredeyse günlük işlerimizde yaşamımızın içine girmiş çoğu eşyada plastik sanayii ye rastlamak mümkün.
Selüloz ’un nitratlanması oluşturulan Proxylini, alkol ve kafur ile harmanlayarak ilk doğal plastiği İngiliz mucit Alexander Parkes keşfiyle ortaya çıkmıştır. Sentetik bir polimere dayanan plastik, fenol ve formaldehit yardımıyla meydana getirilerek bakalit denmiştir.
Plastikler bir tür polimerlerdir: uzun atom zincirlerinin birbirine bağlanmış halinden oluşurlar. Bu atom zincirleri birbirini yineleyen farklı türde moleküler yapının birleşmesiyle ortaya çıkar. Hidrojen ve karbonun tek başına veya klor, oksijen, azot ve kükürt ile birleştikleri polimer plastiklerin önemli bölümünden meydana gelmektedir.
Plastik Sınıfları:
– Bakalit (Fenol, formaldehit)
– Naylon (Poliamit-PA)
– Politetrafloroetilen (Teflon)
– Selüloz bazlı plastikler (Selüloyid, rayon)
– Sentetik Kauçuk
– Poli etilen, akrilik, Poliüretan, Polietilen tereftalat (PET),
– Strafor (Polyester -PS-, PoliVinil Klörür -PVC-)
PLASTİK SANAYİ SEKTÖRÜNDE KAZA HASTALIKLAR VE TEHLİKE UNSURLARI
Kimyasal Tehlikelerden Kaynaklanan Hastalıklar
Kontakt Dermatit riski: Kontakt Dermatit denilince bir maddenin teması sonucu ciltte ortaya çıkan kızarıklıklar ve döküntüler olarak tanımlanabilir. Fiberglas üretiminde polyester reçineleri, kimyasal sakınca olarak fenol formaldehit reçineleri ve üretanlar gibi plastik sektöründe kullanılan toz ve sıvılardan ötürü önemli bir unsurdur.
Polimer yapı ısı ile sıcaklık indirgenmesi esnasında çalışma ortamına dumanlar çıkabilir. Mühendislik önlemleri bu gibi sorunların üstesinden gelmek adına önemli olabilir. Bu anlamda sağlıklı bir havalandırma tesisatın kurulması riskleri bertaraf konusunda çok etkilidir. PoliVinil Klörür (PVC) ve Politetrafloroetilen (Teflon) aşırı sıcaklık durumunda işyeri ortamında oluşan dumandan dolayı yani Metal oksit dumanına maruz kalanlarda polimer duman ateşi hastalığı gelişir.
Plastik ürünlerin üretimi ve imalatı termal strese yani aşırı ısıya (Termal Konfor memnuniyetsizliği) maruziyete sebebiyet vermektedir. Metal, boya ile kaplanmış tabaka ve plastik kaplı boruların kaynak işlemi esnasında yüksek sıcaklık maruziyeti ve ısıl baskı gibi durumlarda zehirleyici oranda uçucu organik bileşik diğer bir anlatımda kimyasal gazlar açığa çıkmaktadır. Tabloda belirtilen plastik sınıfları ve işyeri ortamına çıkardıkları kimyasal gaz türleri belirtilmiştir.
| Polyxmetilen | Formaldehit |
| kloropren kauçuk | Hidrojen klorür |
| Polistiren | Stiren |
| Polikarbonat | Fenol |
| PVC | Hidrojen Klorür |
| Poliamid 66 | Siklopentanon |
| Teflon | Perflorine doymamış hidrokarbonlar |
| Polietilen | Doymamış alifatik hidrokarbonlar |
| Poliüretan | Hidrojen Siyanür |
İşlenilen izosiyanatların poliüretan reçine ile kimyasal dumanları zatürre ve ciddi astım hastalıklara sebeb olabilir. Kimyasal dumandan duyarlı hale gelen personel daha sonra iş değiştirmek gibi durumlarda kalabilir. Benzer risk, formaldehit reçineleri kullanırken de vardır.
Stiren Buharı ile Fiberglas imalatında da oldukça yüksek oranda kullanılmaktadır. Dolayısıyla hastalıklara sebebiyet vermektedir. Bir diğeri ise klorlanmış hidrokarbonlardan oluşan narkoz ise solunması da ciddi risklere yol açabilir.
Plastik Sanayiin de Fiziksel Risk Etmenli Rahatsızlıklar | Plastik Sanayi ve İş Güvenliği
Tozlaştırıcılar (Granülatörler) gürültülü çalışırlar. Gürültülü ortamdan dolayı makinaların yakınında çalışan personeller ve operatörler makinaları kontrol eden kişiler geçici veya sürekli duyma (işitme) kayıpları ile karşıya kalabilirler. Bu durumda işyeri ortamındaki gürültü seviyesi tespiti için Gürültü Maruziyet Ölçümü yapılmalı ve uygun kulaklık tavsiyesi yapılması son derece önemlidir.
Plastik Sanayii de Kazalar | Plastik Sanayi ve İş Güvenliği
Yanıklar başlıca tehlikelerinden biridir. Plastik imalatı içinde kullanılan bazı kimyasal katkı maddeleri ve su veya hava ile temas etmesi durumunda yüksek derecede tahribata sebep olabilirler. Erimiş durumdaki plastiklerle çalışılırken veya nakil edilirken dökülme, sıçrama ve yanma meydana gelebilir. Zira yanıkların verdiği bir diğer risk ise plastiğin cilde yapışma tehlikesi olarak söyleyebiliriz.
Kimyasalların sık sık kullanıldığı çoğu meslek dalında olduğu gibi plastik sektöründe de patlama ve yangın riskleri yüksektir.
Peroksit son derece tahriş edicidir, gözle temas halinde görme duyusuna ciddi tahribat yaratabilir.
Basınçla, aktarmalı, enjeksiyon metotlarıyla kalıplama işlerinde kullanılan makinelerde cm2 başına tonluk kilitleme kuvveti ile pres vurgusu işlemi görür. Bu makinelerde çalışan personellerin, makinenin baskı plakasına sıkışması veya çarpması sonucu uzuv kaybı yaşanabilir.
Plastik Sanayii Endüstrisi Çalışanları için Sağlık ve Güvenlik Önlemleri | Plastik Sanayi ve İş Güvenliği
Granülatörler bilindiği üzere son derece fazla gürültü çalışan makinalardır. Makinanın imalatını yapan ülke, kalite, performans gibi değişkenler olmakla birlikte yasal çalışma süresi olan 7,5 saat boyunca ortalama 85-90 dBA gürültüye maruz bırakabilir ve bunu 80 dBA aşağıya geçirilecek 16 saatlik dinlenme süreci takip etmelidir. 85-90 dbA in üzerinde maruz kalınıyorsa kesinlikle son çare olarak kulak koruyucu donanımlar kullanılmalıdır. Gürültü şiddetinin yüksek olduğu iş yerlerinde kişisel dozimetrik ölçümler yapılmalıdır. Yüksek gürültü şiddetine sahip tek çalışan makinaların etrafını izalasyon denilen yöntemle ses öldürücü materyallerle kapatılması yoluyla yok edilebilir. Aksi halde gürültülü ortamda mutlaka işitme sorunları ile karşı karşıya kalınabilir. Tüm önlemlerin yanında periyodik dönemlerde en az yıllık odiyometri (işitebilirlik) testleri yapılmalıdır.
İşyeri ortamında hangi kimyasalın hangi yoğunlukta açığa çıktığı bilmek adına VOC ölçümü yani kimyasal gaz ölçümleri yapılması tavsiye edilir. Üretim ve imalat dolayısıyla kullanılan kimyasal madde buharları, dumanları, kokularıyla birlikte toz partikülleri solunum yollarını ciddi zararlar vermektedir. Personelin kimyasal maddeye maruz kalma riskine karşı havalandırma sistemleri lokal çekişli havalandırma sistemlerine (Local Exhaust Ventilation) ihtiyaç olmaktadır. Bunlara ilaveten açığa çıkan kimyasal dumanına direk maruz kalan personeller için solunum koruyucu donanımlar olan maskeler kullanılmalıdır.
Plastiklerin üretimi esnasında kullanılan ve açığa çıkan kimyasal maddeler patlama tehlikesi ve yangın yaratırlar. Kullanılacak yangın söndürme ekipmanları ve bunların bulunması gereken yerler de kimyasalların konumları ve sebep olacakları yangın türleri göz önüne alınarak belirlenmelidir. İşletmede kullanılan her türlü kimyasalların Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) bilinmelidir ve buna göre önlem alınmalıdır. Yangın ve patlamalara karşı önlem ve tedbirler formlardaki bilgilere dayanarak alınmalıdır.
Plastik Dönüşüm İşlemlerinde Sağlık ve Güvenlik Tedbirleri | Plastik Sanayi ve İş Güvenliği
Plastik sektöründe dönüşüm 2 çeşittir. Birincisi, polimerin ısı kullanılarak plastik haline getirilip, mekanik bir kısıtlamayla istenilen şekle bürünmesi ve soğutup sıkıştırma yoluyla bu şekilde kalmasının sağlanmasıdır. İkincisi ise, polimerize olabilen materyalin mekanik kısıtlama ile aldığı şekli koruyabilmesi için, ısı veya katalizör metotuyla tam olarak polimerleştirilmesi ve soğutulması işlemidir. Sektörde kullanılan çeşitli dönüşüm işlemleri de bilinmelidir.
Basınç Kullanarak Kalıplama Yöntemi | Plastik Sanayi ve İş Güvenliği
Kalıp içinde pres tarafından tutulan tanecik toz halindeki plastik malzemenin ısıtılmasını içerir. Malzeme ısıyla plastiğe dönüştükten sonra, basınç kullanılarak kalıbın şeklini alması sağlanır. Eğer sıcaklık ile sertleşen bir tür plastikse, kısa zaman ısıdan sonra pres çalışmaya başlar. Pres açılıp parça çıkarılmadan önce soğutma yapılmalı ve aletin çalışma esnasında tehlikelerden biri de personelin elini prese sıkışmasıdır. Sıcak plastikle çalışıldığı için kalıptan şekil almış plastiklerin çıkarılması sırasında operatörün ısı geçirmeyen eldiven takması gerekir. Kalıp değişimi sırasında üst tablanın yukarıda sabit olması son derece önemlidir.
Preslerde kazayı önlenmek adına çift el kumanda sistemleri kullanılabilir. Makine koruyucu parçaların üretici firma tarafından verilen talimatı (kullanım şartları kitapçığı) göre uygulanması ve kullanılması gerekir. Yüksek sıcaklığın etkisiyle buharlaşan kimyasalların etkisini bertaraf etmek için lokal havalandırma sistemleri kurulabilir. Son çare Kişisel Koruyucu Donanımlar kullanılmalıdır.
Preslerde İş sağlığı ve güvenliği Bknz.
Enjeksiyon Kalıplama | Plastik Sanayi ve İş Güvenliği
Enjeksiyon kalıp, plastik tanecik ve tozlar bir varilin içinde ısıtılır. Sıvı hale geldiğinde dönen sarmal vida yardımıyla kalıba dökülür. Son işlem olarak kalıbın içinde soğuması ve sertleşmesi gerekir. Bu metotla küçük, büyük, basit karmaşık çeşitli parça üretiminden en çok kullanılan kalıplama metotudur. Enjeksiyon kalıplama makineleri kullanılırken şu güvenlik tedbirleri alınmasında yarar vardır:
- Enjeksiyon makinesinin kapakları açıkken eller ve baş mengene ve makas kolları arasına sokulmamalıdır.
- Makine operatör makinenin başından ayrılmamalıdır.
- Makineye takılacak kalıbın makinenin özelliklerine uygunluğu kontrol edilmelidir.
- Buharlaşan kimyasalların solunmaması için lokal havalandırma sistemleri kurulmalıdır. Gerekiyorsa operatör ve çevrede çalışanlar solunum yolu koruyucuları kullanmalıdır.
- Kullanılan kalıbın boyutlarına göre mengene ünitesinin ayarları yapılmalıdır.
- Kalıp parçalarının yüzeyleri paslanmaya karşı yağlanmalıdır.
- Enjeksiyon makinesinin sıcak çalışan bölgelerine dokunulmamalıdır.
- Makinenin kullanımı sırasında iş önlüğü giyilmelidir.
- Sıvı hale gelen plastik yüksek sıcaklıkta olduğundan operatör eldiven kullanmalıdır.
- Makine koruyucularının çalışır durumda ve yerlerinde olduğuna emin olunmalıdır.
- Enjeksiyon makinesi çalışırken kalıp ve makinenin hareketli bölgelerinde herhangi bir işlem yapılmamalıdır.
- Çalışan personellerin gürültüye karşı gürültü ölçümleri yapılmalı ve kişiye göre kulak koruyucu kullanılması tavsiye edilir.