Radyoaktif kirleticiler özellikle insan, hayvan ve bitki sağlığına olumsuz etkiler yaparak çevreyi ve çevre dengesini bozmaktadır. Ayrıca radyasyon, canlılarda kalıtsal değişiklere de yol açmaktadır. Radyasyonun etkisi; cins, yaş ve organlara göre değişiklik göstermektedir. Özellikle göz en fazla etkilenen organ olup görme zayıflığı, katarakt ve göz uyumunun yavaşlamasına sebep olması örnek verilebilir. Deri ise, radyasyona karşı daha dayanıklıdır. Radyasyonun zararları genellikle zamanla ortaya çıkan bir etki olup ani etki ancak atom bombalarının yol açtığı ölümler ve yüksek radyasyondaki yanmalar şeklinde kendini göstermektedir.

Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerjinin emisyonu veya aktarımıdır. X ışınları, ultraviyole ışınlar, görülebilen ışınlar, kızıl ötesi ışınlar, mikro dalgalar, radyo dalgaları ve γ-ışınları elektromanyetik spektrumun farklı parçalarıdır. Elektromanyetik alanlar, frekans ve dalga boyları ile tanımlanır. X ışınları ve γ ışınları çok yüksek frekanslarda olduğundan, oluşan radyasyon kimyasal bağları kırabilecek enerjiye sahiptir. Bu radyasyona, iyonlaşan radyasyon denir.

“Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerjinin emisyonu veya  aktarımıdır.”

Radyoaktivite nedir?

-Düşük doz radyasyonun neden olduğu hasar hücreler tarafından onarılabilir

-Dozuna tek seferde maruz kalınmasında, aynı miktarın iki üç seferde maruz kalınmasına göre daha fazla hücresel ölüm gözlenmektedir.

-Deneyler bölünmüş dozlara maruz kalan hücrelerin sağ kalım oranlarının daha yüksek olduğunu ve onarımın radyasyon maruziyetinden hemen sonra ortaya çıktığını göstermektedir

Radyasyon etkileri hücre ölümüne dayanır. Radyasyona maruz kalınan bölgenin tüm beden ya da bir bölümünü içermesi etkiyi değiştirir. Kısmi maruziyette onarım ışınlanmayan bölgedeki hücrelerin terk etmesiyle ile ortaya çıkar. Tüm beden ışınlamasında, radyasyon sendromları gözlenir.

Radyasyondan Korunma Yöntemleri

Işınlamaların kontrolü öncelikle kaynağa (zırhlama) uygulanır. Bunun etkin olmadığı durumlarda ise çevrenin (havalandırma ve ilave zırhlama) ve kişi veya kişilerin (koruyucu giysi, cihazların kullanımı ve uygun koşulların sağlanması) kontrolü düşünülür.

Radyasyondan Korunma Prensibleri

Gerekçelendirme: Radyasyonun zararlı etkileri göz önünde bulundurularak, net bir fayda sağlamayan hiçbir uygulamasına izin verilmemelidir.

Optimizasyon: Tedavi amaçlı tıbbi ışınlamalar hariç, maruz kalmayı gerektiren uygulamalarda  ışınlanacak kişilerin sayısı ekonomik ve sosyal faktörler göz önünde bulundurularak mümkün olan en düşük dozun alınması sağlanmalıdır. Kişilerin alacakları doz (Medikal olanların dışında) sınırlandırılmalıdır. Uygulamaların günlük takibi ile risk azaltılarak net yararın atışı sağlanmalıdır.

Radyasyon Doz Sınırları

18 yaşından küçükler radyasyon uygulaması işinde çalıştırılamazlar.

Eğitimleri radyasyon kaynaklarının kullanılmasını gerektiren 16-18 yaş arasındaki stajyerler ve öğrenciler için etkin doz, herhangi bir yılda 6 mSv’i aşamaz.

Ancak el, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 150 msv, göz merceği için 50 msv’dir

Hamile görevlileri için çalışma şartları yeniden düzenlenmeli ve doğacak çocuğun alacağı dozun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması sağlanmalıdır.

Hamileliğin kalan süresi boyunca doz 1 msv’i geçmemelidir.

Emzirme dönemindeki kadın çalışanlar, radyoaktif riskli işlerde çalıştırılmamalıdır.

Normal uygulamalarda ortaya çıkan ve yıllık doz sınırları üzerinde etkin doza maruz kalmayı gerektiren, fakat ışınlanmanın dışında başka yöntemlerin bulunmadığı özel durumlarda Türkiye Atom Enerjisi Kurumu‘nun (TAEK) izniyle yapılan ışınlanmalardır.

Özel durumlarda ışınlamaya maruz kalacak görevlileri için doz sınırları herhangi bir yılda 50 msv’i, birbirini takip eden 10 yıl içinde ortalama yıllık 20 msv’i ve toplamda 100 mSv’i geçmemelidir.

İyonlaştırıcı radyasyonlar–Elektromanyetik

X-ışınları, gamma ışınları–Partiküler

Alfa, beta, elektronlar, nötronlar, protonlar, pi mezonlar

(KANSEROJEN VEYA MUTAJEN MADDELERLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK)