Endüstride hemen her sektörde solvent kullanılır. Solventler, içerdikleri kimyasal maddelerin özelliklerine göre tehlikeli madde ve kullanım sonucunda da tehlikeli atık özelliği gösterirler. Etkilenmesi açısından boya, vernik, cila imalatı, uygulanması, uzaklaştırılması, metal parlatma, mürekkep, toner kullanılan baskı işleri, astarlama, kaplama işleri, kuru temizleme yoğun solvent kullanılan bu nedenle de ilk akla gelen işlerdir. Ancak solventler endüstride çok daha geniş bir kullanım alanına sahiptir; metal eşya üretiminde boyama öncesi, kaynak işlemi öncesi yağ gidermede, makine bakımında parça yıkamada, plastik eşya üretiminde hemen her aşamada, yapıştırıcı kullanılan hemen tüm işlerde, böcek öldürücü imalatında, kimyasal madde imalatında hatta kozmetik üretiminde solventler kullanılır.
Sektörlerine göre Solvent Çeşitleri
Birçok solvent kimyasalı vardır. Aşağıdaki Tabloda tüm kimyasallara yer vermemektedir. Ayrıca yer verilen kimyasalların tüm kullanım alanları da belirtilmemiştir. Solventlerin malzeme güvenlik formları elde edilerek içerdikleri kimyasallar ve sağlık etkileri incelenmelidir.
| Aseton | Endüstriyel kaplama, kozmetik üretimi |
| Trikloroetilen | Yağ giderme |
| Toluen | Endüstriyel kaplama, çeşitli üretim işleri (geniş kullanım alanı) |
| Metilklorit | Boya sökme |
| Metil Etil Keton (MEK) | Basım işleri (mürekkep içeriği ve mürekkep çıkarıcı), böcek öldürücü üretimi |
| Perkloro Etilen | Kuru temizleme |
| Siklohekzanon | Plastik, böcek öldürücü üretimi, elektronik endüstrisinde kaplama işi |
| N Metil Pirolidon (NMP) | Elektronik endüstrisinde, plastik üretimi, petrokimya endüstrisi, böcek öldürücü üretimi |
| Tetrahidrofuran (THF) | Plastik üretimi, böcek öldürücü imalatı, polimer kaplama, parfüm üretimi |
Solventler İnsan Vücuduna Hangi Yollarla Girerler
İnsan vücuduna üç yolla giriş yaparlar.
Solunum yoluyla: Çoğu solvent oda sıcaklığında hızla buharlaşabilir özelliktedir. Solvent buharı, zerrecikleri ve solventle kirlenmiş tozlar akciğerler aracılığıyla kolayca kana karışmaya aracılık ederler. En önemli etkilenme yoludur.
Yutma yoluyla: Solvent bulaşmış ellerle yenilen yemek ya da doğrudan solvent bulaşmış yiyeceklerin tüketilmesi sindirim yoluyla maruziyete neden olur.
Deri yoluyla: Yağ çözen özellikleriyle derinin koruyucu etkisini azaltırlar. Deriden rahatlıkla emilir ve kana geçerler. Solventler içerdikleri maddelere göre insan sağlığını farklı şekilde etkileyebilir. Sürekli olarak bazı solventlere maruz kalındığında ise, kişilerin sağlığı üzerinde uzun süreli etkiler oluşabilir. Çalıştığınız ortamda solventlerin buhar ve gazlarını soluyorsanız, solventler cilt ile temas ediyorsa, sıvı solventler yutuluyorsa bunlara bağlı olarak çeşitli etkiler görülebilir.
Ayrıca, solventlerin birçoğu yanıcı, uçucu, kolay buharlaşıp ortama zehirli veya patlayıcı gaz karışımları verebilen özelliğe sahiptir. Bazı solventlerin uyuşturucu etkileri olabilir. Bu özellikleriyle iş kazaları oluşumuna doğrudan ya da dolaylı katkı sağlayabilirler. Özellikle halojen içeren solventler, yanmaları sonucunda dioksin ve furan gibi zehirli gazlar oluştururlar.
Solvent Riskinin Yönetimi, Önlenmesi ve Korunma
Ortam ölçümleri: Riskin derecesinin bilinmesi kontrolün başlangıcıdır. İş ortamında solvent ölçümlerinin yapılması gereklidir. Ölçümler statik toplayıcı pompalar ya da işçinin solunum bölgesinden sürekli alınan örneklerde yapılır. Ortam ölçümü, biyolojik izlemi yani işçinin kan ve idrarında solvent ya da yıkım ürününün aranması yerine geçmez. Her iki analiz birbirini tamamlar yapıdadır. Ortam ölçümleri uluslar arası kabul edilebilir sınırların altında olmalıdır. Uçucu organik bileşik açısından kabul edilebilir sınırlar, o güne kadar yapılmış bilimsel çalışmalarla insanda sağlık etkisi yaratmadığı düşünülen havada maksimum kimyasal yoğunluğudur. Solventler açısından bakılacak olursa bu tanım narkoz etkisi oluşturmayan değerler olarak basitleştirilebilir.
İşyeri ortamında söz konusu değerler aşılmamalıdır. Kabul edilebilir değerlerin aşılmaması sağlığın korunmasını garantiler mi? Bu tartışma haklı ve önemlidir. İşyerlerinde çoğunlukla bir tek solvent bulunmadığı gibi, çok çeşitli solvent dışı kimyasal maddeler de bir arada işçiyi etkiler. Bu kimyasallardan bazıları değişmeden birbirlerinin sağlık etkilerini artırırlar. Bazıları da reaksiyona girerek her birinden çok daha zararlı kimyasallar oluşturabilirler. Özetle ve konumuz özelinde her biri kabul edilebilir sınırların altında yoğunlukta solventler bir arada basitçe narkoz etkisine ve diğer sağlık bozukluklarına yol açabilirler. Bu durumda biyolojik izlem de fazlaca bilgi vermeyecektir. Çünkü yüksek olasılıkla her bir kimyasal ya da yıkım ürünü kan veya idrarda normal sınırlarda görülecektir. Ancak ayrıntılı ve dikkatli yapılacak periyodik muayene yararlı bilgiler sağlayabilir ve bu bilgilerin uluslar arası otoritelerle paylaşılması durumunda kabul edilebilir değerler değişebilir.
Riskin kontrolü: Solventle çalışılan işyerlerinde işçilerin sağlığının solvent nedeniyle bozulması engellenmelidir. Risk kontrolü önlemleri birbirini yadsımayan ancak öncelik sırası belirleyen bir basamaklama ile uygulanmalıdır:
- Ortadan kaldırma/yerine koyma ve işlem değişikliği,
- Mühendislik önlemleri,
- Yönetsel önlemler,
- Kişisel koruyucular.
Ortadan kaldırma/yerine koyma ve işlem değişikliği: Solvent riski olan her iş akışında üşünülmesi gereken bir kontrol basamağıdır. Solventin kullanılmaması ya da zararsız veya daha az zararlı bir solventle değiştirilmesi olanağı araştırılmalıdır. Kimyasallar hakkında bilgi veya teklif alabilirsiniz.