Toz Ölçümü

Toz Ölçümü, iş sağlığı ve güvenliği alanında hayati bir hizmettir. Bu süreç, çalışanların solunum yoluyla maruz kaldıkları tozların türünü, miktarını ve etkilerini belirlemeyi amaçlar. İş yerlerinde özellikle yüksek toz konsantrasyonuna sahip alanlarda yapılan ölçümler, tozun sağlık üzerindeki potansiyel zararlarını ortaya çıkarır ve uygun koruyucu önlemlerin alınmasını sağlar. Toz ölçümü, solunabilir tozlar, alveole ulaşan tozlar gibi çeşitli kategorilere ayrılır ve detaylı analizlerle tozun özellikleri belirlenir. Bu hizmet, iş yerlerinde sağlıklı bir çalışma ortamı sağlamak için kritik öneme sahiptir.

Toz tayini, normal düzendeki çalışma saatleri içerisinde, işletmenin en yoğun toz üreten ve toza maruz kalan bölümlerinde yapılmaktadır. İlgili metot, işyeri havasında bulunan çoğu tozların saptanması için uygun bir metottur. Talep edilen örneklemelerle uygunluğunu göstermek için, sahada ve laboratuvarlarda uygulanmaktadır.

Toz ölçümü standardı olarak geçerliliği devam eden, “HSE-MDHS 14/3: General methods for sampling and gravimetric analysis of respirable and inhalable dust” standardı uygulanır.

Toz Maruziyeti ve Özellikleri

Toz Konsantrasyonu (mg/m³): Pompanın belirli bir süre içinde çektiği hava miktarı (m³) ile filtre üzerinde tutulan kirleticilerin ağırlığının (mg) belirlenmesi ile hesaplanabilmektedir.

Pnömokonyoz: İşyerlerinde çeşitli işlemler sonucu oluşan ve havada askıya geçen tozları uzun süre soluyan işçilerde bu tozların neden olduğu çeşitli akciğer mesleki hastalıklarının tümüne birden verilen isimdir.

Solunabilir tozlar: %50 sinin aerodinamik çapı 80-100 (arn’in altında kalan, trokal ve alveollere ulaşan tozları da içeren, maruz kalındığında ise tüm solunum sistemini etkileyen tozlardır. Ağız ve burun yoluyla alınan, havada asılı kalan tüm parçacıkların kütlesi şeklinde de tanımlanmaktadır.

Trokal Tozlar: %50’sinin aerodinamik çapı 10 µm’in altında kalan, alveollere ulaşan tozları da içeren, maruz kalındığında alt solunum yollarını etkileyen ve akciğere kadar ulaşabilen tozlardır.

Alveollere Ulaşan Tozlar: %50’sinin aerodinamik çapı 4 µm’in altında kalan ve maruz kalındığında alveollere kadar ulaşabilen tozlardır. Pnömokonyoz, 0,2-5 µm boyutlarındaki alveollere ulaşan tozların orada birikmesi sonucu oluşmaktadır.

İnsan sağlığına etki eden iç ortam kirleticilerinin çoğu üretimlerin vazgeçilmez birer parçasıdır. İşyerlerinde çeşitli işlemler sonucu oluşan ve havada askıya geçen tozları uzun süre soluyan işlerde çeşitli akciğer hastalıkları klan görülebilmektedir.

Günümüzde, pnömokonyozun tedavisi olanaklı değildir. Bu nedenle, hastalıkla mücadele, işyeri çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve pnömokonyoz şüphelilerinin ortamdan uzaklaştırılması ile yapılmaktadır. İşyerlerinde müsaade edilen solunabilir toz sınır değerlerinin aşılmamasına özen gösterilerek hastalığın oluşumuna engel olunabilir. Bunu sağlamak için; ortam tozu ve toz maruziyet ölçümleri yanında tüm ortam ölçümleri parametlerinin yapılması büyük önem taşımaktadır.

Tozlar, kimyasal kökenlerine ve biyolojik etkilerine göre sınıflandırılabilir. Mesleki sağlık açısından ise tozlar solunabilir, trokal ve alveollere ulaşabilen tozlar olarak üç grupta incelenmektedir.

Akciğer toz yükünün belirlenmesi, aslında, onun mineral içeriğinin belirlenmesi demektir. Akciğerde 10-30 gram toz birikmiş olan bir işçinin hiçbir şikayeti olmayabilir. 3 gram kristal yapıda SiO2 tozu birikmesi ciddi sonuçlar doğurabilmektedir. Kural olarak solunabilir tozlar, kristal yapıda SiO2 bakımından ne kadar zengin ise, hastalık yaratma riski de o denli fazla olarak kabul edilmektedir.

Tozların Tehlike Sınıflandırılması

Fibrojenik Tozlar (Solunum sistemine zararlı olanlar)

• Silis(kuvars)
• Silkatlar (asbest, talk, mika)
• Berilyum Cevheri
• Kalay Cevheri
• Bazı demir cevherleri
• Kömür (antrasit, bitümlü kömür)

Kansorejen Tozlar

• Radyum
• Asbest

Zehirli Tozlar (organ ve dokularda toksik etki)

• Berilyum
• Arsenik
• Kurşun
• Uranyum
• Radyum
• Antimuan
• Manganez
• Tungsten
• Nikel
• Gümüş cevherleri

Radyoaktif Tozlar (α ve β ışınları nedeniyle zararlı olanlar)

• Uranyum
• Radyum
• Toryum cevherleri

Patlayıcı Tozlar (Havada süspansiyon halindeyken yanabilenler)

• Metalik Tozlar (Magnezyum, alüminyum, çinko, kalay, demir)
• Kömür (Bitümlü kömür ve linyit)
• Piritli Cevherler
• Organik Tozlar

Az zararlı tozlar

• Jips
• Kaolen
• Kalker

Toz Ölçümü Zorunlu mu?

Evet, çalışma ortamı gözetiminin yapılması gerektiğinden; hem toz ölçümü yapılmalıdır hem de çalışanların maruziyetini belirleyecek dozimetrik (kişisel) ölçümler yapılmalıdır. Ayrıca toz ölçümleri, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 10’uncu Maddesi uyarınca yasal olarak zorunludur.

İşyerlerinde Toz Ölçümünü Yaptırmamanın Cezası Nedir?

2024 yılı itibariyle işyerinde toz ölçümü yapmayan işverenlere, çalışan sayısı ve tehlike düzeyine bağlı olarak değişen idari para cezaları uygulanmaktadır.

1-10 çalışanı olan az tehlikeli işyerleri için 18.452 TL, tehlikeli işyerleri için 23.065 TL, çok tehlikeli işyerleri için 27.678 TL ceza verilmektedir.

10-49 çalışanı olan işyerleri için ise; az tehlikeli sınıf 18.452 TL, tehlikeli sınıf 27.678 TL, çok tehlikeli sınıf 36.904 TL ceza ödemektedirler.

50 ve üzeri çalışanı olan işyerleri için cezalar; az tehlikeli sınıf için 27.678 TL, tehlikeli sınıf için 36.904 TL, çok tehlikeli sınıf için 55.356 TL‘dir.