İyonizan radyasyon

Madencilik sektöründe iyonizan radyasyon az bilenen önemli bir tehlikedir. Radon, taşların patlatılması sırasında açığa çıkabilir ya da yeraltı sularıyla da madene sızabilen bir gaz türüdür. Radon ve bozunma ürünleri iyonlaştırıcı radyasyon yayarlar. Bu yayılım uranyum madencileri arasında akciğer kanserinden ölüm oranları yüksektir.

Radon; kalay, uranyum ve diğer bazı madenlerde varolan doğal radyoaktif bir gaz olarak tanımlanmakla beraber kömür madenlerinde saptanmamıştır. Temel sağlık zararı iyonizan  radyasyon dur.

İyonizan radyasyon ve radon gazı, kayaç çatlaklarından ve kırıklardan maden ocağının havasına yayılır ve yer altı sularıyla taşınabilir. Kayaç kırılımında yüzey alanı büyük oranda artmasına bağlı olarak radon gazı yayılımı da artış gösterir. Radonun yarı ömrü ortalama 3,8 gündür. Radon, bozunarak ürünlerini oluşur. Bazı ürünlerin ise yarı ömrü bir dakikadan az bozunarak alfa radyasyonu yayar.

Radon ürünü parçacıklar havada bulunan duman, toz ve su buharı gibi diğer parçacıklara yapışır ve bu parçacıklar solunduklarında akciğerlerin alveollerine ulaşırlar.

Radon yönünden zengin kapalı alanlarda yarattığı etki daha büyük ve etkilenmede o oranda yüksektir. Radon etkisiyle beraber kendisi de kanserojen olan sigara dumanının solunması ile tehlikesi katlanarak artar. Bundan dolayı radon yönünden zengin bölgelerde sigara içilmemesi önerilir. Uranyum madenlerinde çalışan işçilerde radyasyon düzeylerinin diğer maden ocaklarına göre daha yüksek olduğu bölgelerde Radon ile Kanser arasında anlamlı bir ilişki gözlemlenmiştir.

Radon gazı ile radon ürünlerine yönelik en etkili kontrol önlemi havalandırma ile gaz konsantrasyonun azaltılması veya ortadan kaldırılmasıdır. Radon gazının havalandırma ile çalışma ortamından hızla uzaklaştırılmasıyla işyerinde radon türevi ürünlerin salınmasını azaltılmış olur.  Bu sayede hava olabildiğince radonla kirlenmemiş hava olacaktır. Radonsuz temiz havayı yer üstünden çeken fanların kullanılması tavsiye edilir.

Radon ürünlerine karşı kişisel solunum maskelerinin kullanılması etkili olmamaktadır. Çünkü tipik bir partikülün boyutu 0.09 ila 0.3 mikron arasındadır. Bu boyuttaki parçacık toz maskesinden rahatlıkla geçebileceği gibi bozunum sürecinin bir bölümü akciğerlerde gerçekleşebileceği unutulmamalıdır. Teknik önlem olarak havalandırma kullanılması haricinde etkili bir yöntem olmadığı, bu nedenle havalandırma düzeneklerinin gözden geçirilmesi ve düzenli olarak kontrol edilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Bozunma sürecindeki parçacık akciğerde iken gerçekleşirse yayılan alfa ışınları yumuşak dokuya zarar verebilir ve kansere neden olabilir.

Bazı araştırmalar ışığında Türkiye deki bazı maden ocaklarında radon konsantrasyonlarının yüksek olduğu saptanmıştır. Radon ölçümü pek bilinmediğinden ve uygulanmadığından ocaklarımızın çoğunda radon tespiti yapılamamıştır. Bilhassa hava akımının düşük olduğu ve özel havalandırma sisteminin bulunmadığı ocaklarda çalışanların risk altında oldukları bilinmeli ve seviyesi tespit edilmelidir.

İyonizan radyasyon Hakkında Belirtiler ve Bulgular

Belirtilerin ve bulguların kanserin türüne göre değişiklik göstermektedir.

İyonizan radyasyon ve Önlem

Çalışma yöntemi değiştirilebilir veya havalandırma iyileştirilebilir.

Tehlikeli kimyasallar kanserojen olmayan kimyasallarla değiştirilmelidir [örneğin metal işlerinde kesimde kullanılan yağlar, soğutma suları kullanılan mineral yağ bazlı sıvıların su bazlı alternatifleri olabileceği gibi]

• Solunum cihazı gibi KKD sağlanmalıdır.
• İşçilere eğitim verilmeli ve sağlık durumlarını içinde bulundukları durumu farkında olma ve koruyabilmelerine sağlanmalıdır.
• Sigaraya bu konuda ayrıca önemlidir. İçenlerin bırakması için her yol denenmeli ve sigara kullanımı kanserojen etmenlerle bir araya gelince kansere yakalanma riski artacağı önemle belirtilmelidir.
• Günün en sıcak saatlerinde iç mekânlarda yapılacak işler programlanması tavsiye edilir. Kış güneşinde UV seviyeleri çok yüksek olabileceği unutulmamalıdır.

Altın madencilerinde cıva buharına temas riski vardır. Altın ve kurşun ocaklarında arsenikle temas ve akciğer kanseri riski vardır. Nikel madencilerinde ise nikel temasına bağlı akciğer kanseri ve alerjik dermatit riski olduğu unutulmamalıdır.