Ksilen özellikleri olarak, benzene iki adet metil grubu bağlanmasıyla oluşan ve C6 H4 (CH3) 2 kapalı formülü ile gösterilen bir bileşiktir. Ksilen disübstitüe benzen olduğundan adlandırılması da benzerdir. Toluenle akraba sayılır. Uçucu organik bileşiklerdendir. Zehirli sayılabilecek kanserojen bir bileşik olarak tanımlayabiliriz. Ksilen özellikleri ve türevleri kömür katranı dan petrole kadar uzanır. m-Ksilen diğerlerine kıyasla daha kolay bulunur.
Ksilen Özellikleri
Ksilen renksiz, kolayca alevlenebilen ve zehirli bir sıvıdır. Patlayıcıdır.
Spesifik tehlikeleri: Güçlü oksidanlarla şiddetle reaksiyona girmesiyle patlamaya ve yangına sebeb olabilir. Ksilen kimyasalına maruz kalmış biri kişi taze havaya çıkarılarak temiz hava alarak soluklandırılır. Solunum durmuşsa veya zayıfsa suni solunum uygulamanız gerekmektedir. İhtiyaç olması halinde oksijen vererek ve derhal doktor çağırınız.
Deriyle teması: Öncelikle kimyasalın bulaştığı elbiseler çıkartılmalı ve deri, cilt bol su ile yıkanıp durulanmalıdır. Tahriş olmayı azaltan kremler sürülebilir.
Gözle teması: Hemen bol su ile 15 dk. yıkanır. Gerekirse derhal göz kliniğine sevk edilmelidir.
Yutulması: Kusturmaya yeltenmeyiniz ve ağızdan bir şey vermeyiniz. Hasta çok acil tam teçhizatlı hastanelere gönderilerek midesi yıkama işlemine alınmalıdır.
Kullanıldığı Yerler
Ksilenlerin başlıca kaynağı, kömür katranı ve petroldür. m-Ksilen diğerlerine nispetle daha büyük yüzdelerde bulunur. Orto, meta ve p- Ksilenleri birbirinden ayırmak için ayrımsal damıtma ve kristallendirme işlemleri uygulanır. Ksilenler uçak yakıtlarının bileşiminde yer alır. Boya, elyaf, lak ve kauçuk endüstrisinde kullanılır.
O-KSİLEN ÜNİTESİ
Ksilenler karışımı, yüksek çözücüleri ve kolay buharlaşmaları nedeniyle yüzey kaplama endüstrisinin önemli bir bileşenidir. Otomotiv ve deniz araçları boya ve kaplama maddelerinde, emaye kaplama maddelerinde, mobilya verniklerinde ve diğer koruyucu kaplamalarda çok kullanılan bir solventtir. Alkid ve amino reçineleri ve diğer yüksek performanslı kaplama reçinelerinin üretiminde kullanılan çok iyi bir solventtir. Ksilenler karışımı pek çok pestisidin formülasyonunda taşıyıcı solvent olarak yer alır. Zirai kimyasal maddelerde bulunmasının nedenleri arasında spesifik gravite, çözücü gücü ve buharlaşma hızı gibi bazı önemli özellikleri sayılabilir. Ayrıca çok sayıda özel kimyasal maddeler ve etilen oksit kondensatları için güvenilir taşıyıcı solventlerdir.
O-Ksilen: 1, 2 – di metil benzen formülü: CH3 C6 H4 ( CH3) 2 dir.
Renksiz bir sıvıdır. Suda çözünmez. Alkol ve eterle karışır. Kıvılcım, ısı, açık alev ve kıvılcım kaynağından uzak tutulmalıdır. Statik elektriğe karşı hassas olup tutulduğu, kullanıldığı her alanın topraklanması gerekmektedir. Ksilen’in erime noktası -25.3 C olup kaynama noktası 1.442 C’dir. Genel olarak plastik yan sanayinde ftalik anhidrit (PA) kullanılır ve hava oksijeni ile tepkimeye girerek o-ksilen indirgenir.
Havada 100 ppm veya 1 m3 havada 435 mg üzerinde o -Ksilen bulunan ortam, insan sağlığı açısından sakıncalıdır. Zehirleme belirtileri; solunum borusunun tahrişi, solunum güçlüğü, bulantı, kusma, hâlsizlik, baş ağrısı, baş dönmesi, hareketlerde dengesizlik, kangren ve kansızlık olarak ortaya çıkar. o- Ksilen ile sürekli çalışan kisiler tam techizatlı koruyucu gözlük, kimyasal bilesime dayanıklı solunum cihazı ve kauçuk eldiven kullanmalıdır. Bu tip kimyasal alanlarda çalısan personellerin yıllık olarak genel sağık muayenelerini yaptırmaları kesinlikle gerekmektedir. o – Ksilen kimyasalıyla temas edilmesi durumunda ilk aşamada gözler yıkanmalı; Suyla vücudun diğer kısımlarıysa su ve sabun ile yıkanmalı ve ardından durulanmalıdır. Çevre bakımından ksilen barındıran atıklar bir fırın içine atılarak yakılması gereklidir.
Ftalik Anhidrit (PA)
Polyesterlerin, boya ve ilaçların yapımında kullanılan ftalik anhidrit (PA) naftalin veya o-Ksilenin, sabit yataklı reaktörlerde sıcaklık ve katalizörün etkisi altında hava oksijeni ile yükseltgenmesi ile elde edilir. Ftalik anhidritin diğer yöntemle üretilmesi o-Ksilenin oksijenlenmesi esasına dayanır.
PA’nın önemli kullanım alanı, monohidrik alifatik alkalilerin diesterlerinin (plastifiyanlar) üretimidir. Bu esterler muhtelif sentetik reçineler ve plastiklerin içine katılır. Boya sanayinde, alkid reçinesi yapımında, çeşitli glikollerle kondenzasyon polimerizasyonu sonucunda polyester eldesinde, DOP vb. plastifiyan üretiminde kullanılmaktadır.
Meta Ksilen
Karışımdaki p-Ksilenin önemli bir kısmı kristallendirilerek veya adsorpsiyon prosesiyle ayrılır. Kalan kısımdaki m-Ksilen değişik proseslerle saflaştırılır.
P-KSİLEN ÜNİTESİ
Karışık ksilenler içerisinde en yüksek talep p-Ksilen izomeridir. p-Ksilen, tereftalik asit ve dimetil tereftalat üretiminde kullanılır. Bu iki madde de polietilen tereftalat (PET) fiberler, kalıplanmış plastikler ve filmler yapımında kullanılan polimerlerin başlangıç maddeleridir.
Fiziksel Ksilen Özellikleri
Zeminde yayılarak uzun mesafelere yanmaya sebep olabilir, çnkü buhar havadan ağırdır.
Renksiz, sıvı hâlde, suda çözünmez. Alkol, eter ve diğer organik çözgenlerde çözünür.
P- Ksilenin İnsan Sağlığı Üzerine Etkisi
Havada 100 ppm, veya (1m3 havada 435 mg) üzerinde p – Ksilen bulunan ortam insan sağlığı açısından sakıncalıdır. Zehirleme belirtileri; solunum borusunun tahrişi, solunum güçlüğü, bulantı, kusma, halsizlik, baş ağrısı baş dönmesi, hareketlerde dengesizlik, kangren, kansızlık olarak ortaya çıkar. P – Ksilen ile çalışan personel koruyucu gözlük, steril solunum cihazı ve kauçuk eldiven kullanmalıdır. p – Ksilen ile devamlı olarak çalışan kişiler yıllık sağlık kontrollerini kesinlikle yaptırmalı ve bunu ihmal etmemelidirler. P – Ksilen ile temas edilmesi hâlinde ilk önlem olarak gözler su ile vücudun temas eden kısımları ise su ve sabun ile yıkanmalıdır. Çevre sağlığı açısından p – Ksilen bulunduran atıklar bir fırın içine püskürtülerek yakılmalıdır.